Όλα τα παιδιά αξίζουν ένα μπράβο αλλά το πώς τα επιβραβεύουμε έχει πολύ μεγαλύτερες συνέπειες από όσο θα φανταζόμασταν.
«Μπράβο που έλυσες την άσκηση Κατερίνα. Πόσο έξυπνη είσαι!». «Τι ωραία που το έκανες, αυτό. Είσαι καταπληκτικός ζωγράφος Κώστα!». «Μα πόσο καλή χορεύτρια είσαι Εύη!»
Πολύ συχνά μιλάμε έτσι στα παιδιά μας θέλοντας να τα επιβραβεύσουμε και να τα ενθαρρύνουμε να συνεχίσουν να κάνουν αυτό που τους αρέσει. Δεν υπάρχει τίποτα κακό σε αυτές τις κουβέντες, έτσι δεν είναι;
Κι όμως, πίσω από αυτά τα «αθώα» σχόλια κρύβεται ένας μεγάλος κίνδυνος, τον οποίο δε συνειδητοποιούμε και είναι πολύ πιθανό να πετυχαίνουμε το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό που επιθυμούμε.
Μελετώντας την επιβράβευση
Μια χαρακτηριστική και εξαιρετική μελέτη της ψυχολογίας φέρνει στο φως τις απρόβλεπτες συνέπειες των διαφορετικών τρόπων επιβράβευσης. Ζητήθηκε από παιδιά ηλικίας 10-12 ετών να κάνουν ένα γνωστικό τεστ. Στη συνέχεια είπαν σε όλα τα παιδιά, ανεξαρτήτως της πραγματικής τους απόδοσης, ότι τα πήγαν πολύ καλά.
Η διαφορά ήταν στον τρόπο επιβράβευσης ο οποίος χρησιμοποιήθηκε σε κάθε ομάδα παιδιών.
Στη μια ομάδα μαθητών η επιβράβευση συνοψίστηκε στη φράση: «Μπράβο! Τα πήγες πολύ καλά. Πρέπει να είσαι πολύ έξυπνος σε τέτοιου είδους προβλήματα»
Στην άλλη ομάδα μαθητών είπαν: «Μπράβο, Πρέπει να προσπάθησες πολύ να λύσεις αυτά τα προβλήματα»
Με άλλα λόγια στην πρώτη ομάδα επιβραβεύτηκε η επίδοση στο τεστ, ενώ στην άλλη η προσπάθεια που κατέβαλαν.
Έπειτα ακολούθησε μια σειρά πειραμάτων ώστε οι ψυχολόγοι να ελέγξουν διαφορετικές υποθέσεις:
Πείραμα 1ο
Στο πρώτο πείραμα τους ζητήθηκε να κάνουν ένα ακόμη τεστ και είπαν σε όλους ανεξαιρέτως ότι τα πήγαν πολύ άσχημα, ανεξάρτητα από την πραγματική τους απόδοση. Όταν τα παιδιά ρωτήθηκαν «τι πιστεύετε ότι έφταιξε σε αυτό;», εκείνα τα οποία επαινέθηκαν για την απόδοσή τους, απάντησαν ότι μάλλον δεν είναι τόσο έξυπνα ή αρκετά καλά γι αυτά τα τεστ. Εκείνα τα οποία πήραν έπαινο για την προσπάθεια αποκρίθηκαν ότι ίσως να μην προσπάθησαν αρκετά.
Συμπέρασμα: τα πρώτα πήραν πολύ «προσωπικά» το αποτέλεσμα του τεστ αντίθετα με τα δεύτερα, που δε συνέδεσαν το αποτέλεσμα του τεστ με την ευφυΐα τους. Ήταν απλά θέμα προσπάθειας.
Πείραμα 2ο
Σε επόμενο πείραμα οι ψυχολόγοι παρουσίασαν δυο όμοιους φακέλους στα παιδιά. Τους ενημέρωσαν ότι στον ένα φάκελο μπορούσαν να βρουν διαφορετικούς τρόπους να λύσουν παρόμοιου τύπου ασκήσεις, ενώ ο άλλος φάκελος περιείχε τις βαθμολογίες των συμμαθητών τους στο τεστ.
Όσα παιδιά εισέπραξαν έπαινο για την προσπάθεια και όχι για την επίδοση, επέλεξαν σε πολύ μεγάλο ποσοστό (77%) να δουν τον φάκελο με τους διαφορετικούς τρόπους επίλυσης, ενώ η άλλη ομάδα επέλεξε σε ποσοστό 86% να δει πληροφορίες για την επίδοση των συμμαθητών τους.
Κατά συνέπεια, όταν επαινούμε τα παιδιά για την επίδοσή τους, εκείνα ενδιαφέρονται να μάθουν τη θέση τους σε σχέση με τα υπόλοιπα, να ελέγξουν πόσο «καλύτερα» από τα άλλα είναι. Όταν όμως τα επαινούμε για την προσπάθεια, τα παιδιά ενδιαφέρονται να αναπτύξουν περαιτέρω τις δεξιότητές τους και να εξασκήσουν τη μάθησή τους.
Πείραμα 3ο
Αυτό είναι το σημαντικότερο, κατά τη γνώμη μου, πείραμα: αφού είχαν πληροφορηθεί ότι τα είχαν πάει άσχημα στο δεύτερο τεστ, ζητήθηκε από τα παιδιά να επιλέξουν τα ίδια ένα άλλο τεστ που θα ήθελαν να κάνουν.
Τα παιδιά της ομάδας «Μπράβο, είσαι πολύ έξυπνος» επέλεξαν σε ποσοστό 67% να κάνουν τεστ τα οποία ήταν εύκολα, ώστε να είναι σίγουρα ότι θα τα πάνε καλά στο επόμενο.
Τα παιδιά της ομάδας «Μπράβο, πρέπει να προσπάθησες πολύ» διάλεξαν σε ποσοστό 92% τεστ στα οποία θα μάθαιναν κάτι καινούριο.
Ταυτόχρονα άλλες δοκιμές έδειξαν ότι τα πρώτα άντλησαν λιγότερη ευχαρίστηση από τα τεστ όπου δεν τα πήγαν καλά και ήταν λιγότερο πιθανό να θέλουν να μάθουν κάτι περισσότερο για τέτοιου είδους θέματα από ό,τι τα άλλα παιδιά.
Επαινέστε την προσπάθεια, όχι την επίδοση
Οι συνέπειες της μελέτης αυτής είναι πολύ σημαντικές: Αυτό που συμβαίνει στο παιδικό μυαλό όταν τους λέμε ότι είναι πολύ έξυπνα, είναι ότι μαθαίνουν να ψάχνουν το καλό αποτέλεσμα. Όχι τη διαδικασία. Δεν προσπαθούν να μάθουν, αλλά να πάρουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερο βαθμό. Αποζητούν το «μπράβο» και δεν απολαμβάνουν την προσπάθεια.
Αυτό φαίνεται να συμβαίνει γιατί συνδέουν το αποτέλεσμα της προσπάθειάς τους με την ταυτότητά τους, με το ποιοι είναι. Γίνονται οι άνθρωποι οι οποίοι επιδιώκουν την αποδοχή και όχι τη μάθηση, τη διερεύνηση. Θα ψάξουν για την εύκολη λύση και θα τα παρατήσουν γρήγορα στη δυσκολία. Θα αποφασίσουν το πόσο τους αρέσει κάτι, με κριτήριο τον βαθμό ευκολίας και το πόσο καλοί είναι σε αυτό.
Γι αυτό:
Την επόμενη φορά που θα θέλετε να επαινέσετε το παιδί σας, αντί να πείτε: «Μπράβο, είσαι καλός ποδοσφαιριστής»,
πείτε: «Μπράβο, πρέπει να σου αρέσει να παίζεις μπάλα»
Αντί να πείτε: «Μπράβο, είσαι καταπληκτική χορεύτρια», πείτε: «Μπράβο, πρέπει να σου αρέσει να χορεύεις». Πείτε: «Μπράβο, πρέπει να σου αρέσει να βοηθάς», όχι «Μπράβο, που είσαι καλό παιδί». Επιβραβεύστε την προσπάθεια, όχι την απόδοση. Επιβραβεύστε αυτό που έκανε, όχι την ταυτότητα του παιδιού. Έτσι θα είναι πιο πιθανό να δημιουργήσετε ανθρώπους οι οποίοι θα ξέρουν με βεβαιότητα αργότερα στη ζωή τους τι τους αρέσει και πώς θα το αναζητήσουν και θα το βρουν ώστε να γίνουν ευτυχισμένοι. Και θα ξέρουν να το αναζητούν και να γίνονται ευτυχισμένοι.
Έτσι ακριβώς, όπως σε όλα τα παιδιά, αλλά και στους μεγάλους, αξίζει να είναι.
Από τον Δημήτρη Φλαμούρη, PhD, Μαθηματικό, Θετικό Ψυχολόγο
