Πώς μαθαίνουν τα παιδιά για το σεξ;
Τα παιδιά μαθαίνουν για το σεξ μέσα από λόγια, ματιές, συναισθήματα, πράξεις, τους γονείς τους, τους άλλους, το σώμα τους και τον κόσμο. Όσο πιο νωρίς ξεκινήσουμε τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, τόσο το καλύτερο. Όσο πιο μικρά είναι τα παιδιά τόσο πιο εύκολο είναι να συζητήσουν οι γονείς μαζί τους και να χτίσουν τις βάσεις για μία υγιή σεξουαλική ζωή. Είναι μία συζήτηση που θα γίνεται επαναλαμβανόμενα, καθότι όσο το παιδί μεγαλώνει αντιλαμβάνεται περισσότερα και διαφορετικά.
Τι είναι η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση;
Σύμφωνα με έρευνες στις ΗΠΑ, κάθε χρόνο καταγράφονται χιλιάδες εγκυμοσύνες στην εφηβεία. Πάνω από 9 εκατομμύρια νεαροί κάτω των 25 ετών έχουν καταγραφεί με σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα. Το 70% των κοριτσιών και το 62% των αγοριών κάτω των 18 έχουν ολοκληρωμένη σεξουαλική επαφή. Στην Ελλάδα, η Σεξουαλική Αγωγή είναι υποχρεωτική ήδη από το 1995. Ξεκινά επισήμως στην ηλικία των 6 ετών, ενώ τα παιδιά έρχονται σε πρώτη επαφή με ανάλογα εκπαιδευτικά προγράμματα σε ηλικία περίπου 13,5 ετών, χωρίς όμως να υπάρχουν θεσμοθετημένα εκπαιδευτικά κριτήρια και παιδαγωγικό πλαίσιο. Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση ξεκινάει από την οικογένεια και θα πρέπει να συνεχίζεται και στο σχολείο. Περιλαμβάνει σωστή ενημέρωση για το σεξ, ενημέρωση για τη τις αξίες που διέπουν υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις, καθώς και για ζητήματα όπως η συναίνεση και η υπευθυνότητα.
Πώς αντιλαμβάνονται τα παιδιά τη σεξουαλικότητα ανάλογα την ηλικία τους;
Προσχολική ηλικία 0-4 ετών:
- Τι συμβαίνει με τον κόσμο γύρω μου και το σώμα μου;
- Τι κάνουμε στο μπάνιο; Να μπω να δω;
- Μπορώ να δω μέσα από το παντελόνι σου; Μπορώ να το ακουμπήσω;
Σε αυτά τα πρώτα χρόνια το άγγιγμα έχει διερευνητικό χαρακτήρα για τα παιδιά και είναι περισσότερο «μιμητικό» σαν παιχνίδια με το σώμα. Συχνά συναντάται και ο αυνανισμός, που συνήθως όμως ξεκινά σαν μία αυτο-καταπραϋντική συμπεριφορά. Κοντά στα 3 – 4 έτη αρχίζει η ταυτότητα του κοινωνικού φύλου.
Ανησυχητικά σημάδια
- Όταν η περιέργεια γύρω από το σεξ μετατρέπεται σε καταναγκαστική απασχόληση.
- Όταν η διερεύνηση μετατρέπεται σε συγκεκριμένη αναπαράσταση των ενηλίκων.
- Όταν η συμπεριφορά των παιδιών περιλαμβάνει εξαναγκασμό ή τραυματίζουν τον εαυτό τους.
- Αν και ο αυνανισμός είναι φυσιολογικός σε αυτές τις ηλικίες, εάν καταλαμβάνει πολύ μεγάλο μέρος του χρόνου του παιδιού και γίνεται συστηματικά και εκτός σπιτιού
(π.χ. στο σχολείο, σε δραστηριότητες), αποτελεί συχνά εκδήλωση άγχους στο παιδί και θα πρέπει να διερευνηθεί από ειδικούς.
Πρώτη σχολική ηλικία 5-7 ετών
- Πώς ήρθα; Πώς γεννήθηκα;
- Πω πω... Μαμά κοίτα αυτοί φιλιούνται!
- Συνεχίζουν να αγγίζονται και να χαϊδεύουν τα γεννητικά τους όργανα, οδηγούμενα στον αυνανισμό.
- Αγγίζονται με πιο διακριτικό τρόπο και λιγότερο συχνά.
- Αναζητούν πληροφορίες για το σεξ.
- Το ενδιαφέρον να παρακολουθούν το σώμα του άλλου μετατρέπεται σε «παιχνίδι».
- Αρχίζουν να αντιλαμβάνονται τα στερεότυπα σε σχέση με το φύλο.
Ανησυχητικά σημάδια
-Φιλιά στα γεννητικά όργανα ή στοματικό σεξ
-Προσομοίωση συνουσίας
-«Καταναγκαστικό» σεξουαλικό παιχνίδι
Σχολική ηλικία 7-12 ετών
- Τι είναι το σεξ; Πώς γίνεται; Γιατί το σώμα μου δεν είναι το ίδιο με του άλλου;
- Ο αυνανισμός συνεχίζεται.
- Εναλλασσόμενες περίοδοι απαγόρευσης και αναχαίτισης γύρω από το σεξ.
- Ήβη – Πολλές σωματικές αλλαγές
- Αγόρια: βωμολοχία / «βρώμικα αστεία» / «εξομολογήσεις εκσπερμάτισης»
- Κορίτσια: συγκρίνουν τα στήθη τους
- Ερωτεύονται και μπορεί να εμπλέκονται σε σεξουαλική δραστηριότητα με συνομήλικους: φιλιά, σεξουαλικά χάδια
Προεφηβεία-εφηβεία
- Ορμόνες
- Το σώμα αλλάζει.
- Συναισθηματικές διακυμάνσεις: Η σημασία της φιλίας, ρομαντικές σχέσεις, αυτονόμηση από οικογένεια
- Πώς φαίνεται το σώμα μου;
- Συχνά αναρωτιούνται για το κάθε μέγεθος κάθε μέρους του σώματός τους ξεχωριστά.
Ανησυχητικά σημάδια
- Πρόωρη έναρξη σεξουαλικής δραστηριότητας, φιλιά στα γεννητικά όργανα, στοματικό σεξ
- Οι προέφηβοι και οι έφηβοι να εμπλέκονται σε σεξουαλικό παιχνίδι με άλλα παιδιά.
- Καταναγκαστική, επιθετική σεξουαλική συμπεριφορά
Γιατί είναι σημαντικό να το συζητήσουμε νωρίς με το παιδί μας;
Η σωστή ενημέρωση για το σεξ:
- Μειώνει την πιθανότητα εκδήλωσης από τους νέους επικίνδυνης σεξουαλικής συμπεριφοράς.
- Καθυστερεί την έναρξη της σεξουαλικής τους δραστηριότητας .
- Αυξάνει επίσης την πιθανότητα χρήσης αντισύλληψης.
- Μειώνει τον αριθμό των νέων σεξουαλικών συντρόφων και το μη προστατευμένο σεξ.
- Μειώνει τις πιθανότητες, ώστε τα κορίτσια να οδηγηθούν σε μία ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη.
- Προάγει το υγιές σχετίζεσθαι, τον αλληλοσεβασμό και την εμπιστοσύνη στις σχέσεις.
Πότε μπορώ να ξεκινήσω τη συζήτηση;
Ένα καλό ερέθισμα για να ξεκινήσει η συζήτηση για το σεξ είναι όταν το παιδί εκφράζει τη στάση του απέναντι στο άλλο φύλο ή αναφερθεί σε βίντεο που είδε με φίλους ή μόνος/η. Ακόμα και κάποια ερωτική/τρυφερή σκηνή στην τηλεόραση ή ανάμεσα στους γονείς, ή η αναφορά σε κάποιο σχετικό περιστατικό από την τηλεόραση/σχολείο/γειτονιά, μπορεί να είναι η αφορμή να ξεκινήσει η συζήτηση. Επίσης, ένα σχετικό βιβλίο αποτελεί πάντοτε έναν πιο ομαλό και εύκολο τρόπο για τους γονείς. Τα παιδιά θέλουν να μάθουν και δε νιώθουν αμηχανία, διότι δε θεωρούν πως τα αφορά προσωπικά και άμεσα.
Πώς απαντάμε στα παιδιά στην ερώτηση «τι είναι το σεξ»;
Εξηγούμε στα παιδιά ότι είναι ένας τρόπος για τους ενήλικες να μοιράζονται αγκαλιές, χάδια, φιλιά και αυτό συνοδεύεται και από τη σεξουαλική επαφή. Οι ενήλικες βρίσκονται σε σχέση, έχουν συναισθήματα ο ένας για τον άλλον και η σεξουαλική επαφή είναι ένας τρόπος έκφρασης αυτών των συναισθημάτων. Και οι δύο απολαμβάνουν την εμπειρία χωρίς να νιώθουν ντροπή, εκμετάλλευση ή ότι πλήγωσαν τον άλλον. Όταν όμως δύο άνθρωποι είναι πολύ μικροί, δεν έχουν σεξουαλική επαφή. Μπορούν μόνο να κρατιούνται από τα χέρια, να αγκαλιάζονται, να χορεύουν μαζί. Μπορούμε να συζητήσουμε για την έννοια της φιλίας, του έρωτα, της αγάπης και άλλων συναισθημάτων ή σχέσεων που μπορεί να ενώνουν δύο ανθρώπους. Φροντίζουμε να ενδυναμώνουμε την αυτοπεποίθηση του παιδιού ως προς την αποδοχή του εαυτού του και ενθαρρύνουμε μια κατάλληλη έκφραση συναισθημάτων, ανάλογα με την ηλικία του. Είναι απαραίτητο να εξηγήσουμε ότι αυτή η πράξη πρέπει να είναι χαρά και για τους δύο. Δεν μπορεί να γίνει εάν ένας από τους δύο δεν το επιθυμεί, ενισχύοντας το δικαίωμα στο «όχι», όταν δεν είναι επιθυμητό. Σημαντικό είναι το παιδί να αναπτύξει μια θετική στάση απέναντι στο σεξ.
Πώς αναφερόμαστε στα γεννητικά όργανα;
Ένα βιβλίο ανατομίας είναι μια ωραία επιλογή για να μιλήσουμε για τα γεννητικά όργανα στα παιδιά. Αναφερόμαστε εξαρχής με τις ακριβείς ονομασίες των γεννητικών οργάνων, όπως πέος και κόλπος και αντίστοιχα επισημαίνουμε και τη σεξουαλική τους ανατομία. Συχνά οι ενήλικες νιώθουν άβολα να χρησιμοποιήσουν τις ακριβείς λέξεις για τα γεννητικά όργανα, καθώς τις θεωρούν πιθανόν «σεξουαλικές λέξεις». Δεν ισχύει όμως το ίδιο για τα παιδιά, αφού εκείνα δεν έχουν προβεί σε τέτοια συσχέτιση και αποτελούν γι’ αυτά απλά μέρη του σώματός τους. Η χρήση συγκεκριμένων λέξεων αντί χαϊδευτικών είναι απαραίτητη και για τη μετέπειτα σωματική υγεία, καθώς θα διευκολύνει τα παιδιά να μιλούν ελεύθερα για τυχόν προβλήματα υγείας. Δεν παραλείπουμε να εξηγήσουμε στα παιδιά ότι τα γεννητικά όργανα είναι αυστηρά προσωπικά, γι’ αυτό καλύπτονται με ρούχα. Είναι σημαντικό να γίνει σαφές ότι με τα φιλιά, τα χάδια και τις αγκαλιές εκφράζουμε την αγάπη μας. Όμως υπάρχουν ‘χάδια’ μη αποδεκτά στα γεννητικά όργανα.
Δυσλειτουργικές πεποιθήσεις γύρω από το σεξ
Συχνά οι γονείς αισθάνονται πως εάν μιλήσουν νωρίς στο παιδί για το σεξ, θα θέλει να κάνει νωρίτερα και να πειραματιστεί. Αισθήματα όπως ντροπή, φόβος, ενοχή κυριαρχούν και έτσι αποφασίζουν πως δε χρειάζεται να μιλήσουν για το σεξ πριν την εφηβεία. Στην πραγματικότητα, η έγκαιρη και έγκυρη γνώση, βοηθά στην απενοχοποίηση και συμβάλλει στο να πετύχουμε αποφυγή πρώιμων σεξουαλικών εμπειριών ή επικίνδυνων συμπεριφορών. Είναι ανάγκη να συζητηθεί από μικρή ηλικία το ζήτημα συναίνεσης, για να αποφευχθεί η υποτακτικότητα στις σχέσεις και για να βοηθήσουμε στην καλύτερη διαχείριση του άγχους των παιδιών γύρω από τη σεξουαλική πράξη χτίζοντας από νωρίς σωστές δεξιότητες επικοινωνίας.
Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση καθώς και η ανεπίσημη μορφή ενημέρωσης (ταινίες, βιβλία κλπ.) δεν απαλλάσσει τα παιδιά από τις δικές τους σεξουαλικές θεωρίες και φαντασιώσεις.
Σημαντικό είναι ωστόσο να υπάρχει ένα δίκτυο επικοινωνίας μεταξύ των γονέων, ώστε το παιδί να αισθάνεται άνετα να απευθυνθεί στους γονείς, όταν προκύψει ανάγκη. Με τη συζήτηση και τη σωστή ενημέρωση συμβάλλουμε αποτελεσματικά, ώστε όταν μεγαλώσουν να έχουν σεξουαλικές σχέσεις αλλά και να μπορούν να προστατεύονται.
