Η εγκυμοσύνη αποτελεί μια από τις πιο σημαντικές και μοναδικές στιγμές στη ζωή μιας γυναίκας. Συχνά, όμως, το μαγικό αυτό ταξίδι από τη σύλληψη έως και τη μητρότητα, συνοδεύεται από άγχος, ανασφάλεια, φόβο και αγωνία για πολλά ζητήματα, όπως το εμβόλιο.
Επιλογές και συνήθειες που μέχρι χθες έμοιαζαν λογικές μπαίνουν υπό αμφισβήτηση, ενώ κάθε ιατρική οδηγία συχνά περνάει πρώτα από την «έγκριση» του διαδικτύου. Στις μέρες μας, δυο χρόνια μετά την εμφάνιση της COVID-19 και ενώ η πανδημία φαίνεται να είναι σε έξαρση, η λέξη εμβόλιο αποτελεί για τις περισσότερες μελλοντικές μαμάδες πηγή άγχους, ανησυχίας και ιδιαίτερου προβληματισμού. Είναι, επομένως, σημαντικό και απαραίτητο, η επιστημονική κοινότητα σε συλλογικό επίπεδο, αλλά και κάθε γιατρός ατομικά αναπτύσσοντας μια σχέση ειλικρίνειας και εμπιστοσύνης με την κάθε ασθενή του ξεχωριστά, να δίνει ξεκάθαρες πληροφορίες και απαντήσεις δίνοντας έμφαση στην αξία και τα οφέλη του εμβολιασμού και ακολουθώντας πιστά τις παγκόσμιες κατευθυντήριες οδηγίες.
Το εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμού ενηλίκων του Υπουργείου Υγείας, σε απόλυτη συμφωνία με την Ελληνική Μαιευτική Γυναικολογική Εταιρία συστήνει και ενθαρρύνει την ανοσοποίηση κατά την κύηση. Η ενεργητική ανοσοποίηση των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας για συγκεκριμένες λοιμώξεις είναι προστατευτική και επωφελής τόσο για τη μητέρα όσο και για το έμβρυο, χωρίς ουσιαστικές ανεπιθύμητες ενέργειες, μειώνοντας τη νοσηρότητα των λοιμώξεων αυτών.
Ο εμβολιασμός των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας στην Ελλάδα οφείλει να γίνεται με βάση το εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμού ενηλίκων του Υπουργείου Υγείας. Η χρήση των εμβολίων κατά τη διάρκεια της κύησης διακρίνεται σε εμβόλια που οφείλουν να γίνονται σε κάθε έγκυο γυναίκα, σε εμβόλια η χρήση των οποίων ενδείκνυται μόνο σε συγκεκριμένες περιπτώσεις και σε εμβόλια η χρήση των οποίων αντενδείκνυται.
Οι εμβολιασμοί που συστήνονται σε κάθε κύηση είναι ο εμβολιασμός κατά της γρίπης, του κοκκύτη, ενώ πρόσφατα η ΕΜΓΕ εξέδωσε επιπρόσθετη οδηγία σύμφωνα με την οποία συστήνεται κατά τη διάρκεια της κύησης και ο εμβολιασμός έναντι της COVID-19 σε όλα τα τρίμηνα.
Εμβόλιο έναντι SARS-CoV-2 (COVID-19)
Σχεδόν 2 χρόνια μετά την έναρξη της πανδημίας στη χώρα μας, ο συνολικός αριθμός των κρουσμάτων ανέρχεται σε 1.592.460, το 50% εκ των οποίων είναι γυναίκες και των συνολικών θυμάτων σε 21.637. Το εμβόλιο ένα χρόνο μετά την πανδημία, ενώ από τη μία έρχεται να γεμίσει ελπίδα την παγκόσμια κοινότητα για επιστροφή στην κανονικότητα, ταυτόχρονα σε ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού δημιούργησε αίσθημα φόβου, ανασφάλειας, αμφιβολίας και αμφισβήτησης.
Η ταχύτητα με την οποία παρασκευάστηκαν και δοκιμάστηκαν τα εμβόλια οδήγησαν σε πολλές απορίες και ανησυχίες όσον αφορά την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητά τους. Θα βλάψει το εμβόλιο τη γονιμότητά μου, θα προκαλέσει πρόβλημα στην εγκυμοσύνη μου, είναι το εμβόλιο επικίνδυνο για το μωρό μου αποτελούν κάποιες από τις ερωτήσεις με τις οποίες κάθε γυναικολόγος έρχεται καθημερινά αντιμέτωπος.
Η επιστημονική κοινότητα αφουγκραζόμενη αυτή την παγκόσμια ανησυχία, προσπάθησε μέσω της εμπεριστατωμένης έρευνας να αξιολογήσει τις επιπτώσεις της Covid-19 στις εγκύους και να δώσει απάντηση σε όλα αυτά τα ερωτήματα, και ενώ οι κατευθυντήριες οδηγίες δεν ήταν αρχικά ξεκάθαρες για την ασφάλεια και εφαρμογή των εμβολίων στην εγκυμοσύνη λόγω περιορισμένων δεδομένων, πλέον, υπάρχουν ολοκληρωμένες πολλές μελέτες που αφορούν τόσο τις εγκύους και τις θηλάζουσες, όσο και τα παιδιά.
Ενώ το 73% των εγκύων γυναικών, δηλαδή 3 στις 4 γυναίκες, που θα νοσήσει από τον ιό δε θα εμφανίσει συμπτώματα, τα πλέον πρόσφατα επιδημιολογικά δεδομένα δείχνουν ότι οι γυναίκες που κυοφορούν παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο, τόσο για βαριά νόσηση, όσο και για θάνατο σε σχέση με το γενικό πληθυσμό. Πιο συγκεκριμένα, σε μελέτη του CDC των ΗΠΑ που συνέκρινε την έκβαση 23.000 εγκύων που νόσησαν από COVID-19 σε σχέση με 386.000 μη έγκυες γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας, προέκυψε ότι οι έγκυες γυναίκες που νοσούν από COVID-19 έχουν αυξημένο κίνδυνο εισαγωγής σε μονάδα εντατικής θεραπείας, ανάγκης για επεμβατικό αερισμό και θανάτου. Οι γυναίκες που φαίνεται να κινδυνεύουν περισσότερο για σοβαρή νόσηση από COVID-19 και θάνατο κατά την κύηση είναι αυτές με ηλικία ≥35 ετών, παχυσαρκία, διαβήτη και παθήσεις από το καρδιαγγειακό ή το αναπνευστικό. Επιπροσθέτως, η μητρική λοίμωξη από SARS-CoV-2 φαίνεται να έχει δυνητικά δυσμενή επίδραση και στην έκβαση της κύησης, αυξάνοντας τον αριθμό των πρόωρων τοκετών και της γέννησης θνησιγενούς εμβρύου.
Λαμβάνοντας υπόψιν τα δεδομένα των νεότερων μελετών, η ΕΜΓΕ, σε απόλυτη ομοφωνία με συστάσεις αντίστοιχων διεθνών φορέων και επιστημονικών οργανώσεων όπως το Αμερικάνικο Κολλέγιο Μαιευτήρων Γυναικολόγων, το Βασιλικό Κολλέγιο Μαιευτήρων Γυναικολόγων της Μεγάλης Βρετανίας και το Κέντρο Ελέγχου Λοιμώξεων των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, πρόσφατα εξέδωσε νέες συστάσεις σχετικά με τον εμβολιασμό εγκύων γυναικών έναντι COVID-19.
Η κύηση θεωρείται παράγοντας Υψηλού Κινδύνου νόσησης από SARS-CoV-2:
· H ΕΜΓΕ συστήνει τον εμβολιασμό έναντι του SARS-CoV-2 όλων των εγκύων γυναικών και ειδικά αυτών με αυξημένο κίνδυνο έκθεσης (όπως ιατρονοσηλευτικό προσωπικό, κ.α.)
· Η ΕΜΓΕ συνιστά τον εμβολιασμό έναντι του SARS-CoV-2 των εγκύων γυναικών με συννοσηρότητες που αυξάνουν τον κίνδυνο σοβαρής νόσησης και θανάτου σε περίπτωση λοίμωξης (όπως διαβήτη, καρδιολογικών και αναπνευστικών νοσημάτων και παχυσαρκίας κλπ.)
· Ο εμβολιασμός συστήνεται κατά τη διάρκεια της κύησης σε όλα τα τρίμηνα
· Αναφορικά με την επιλογή εμβολιαστικού σκευάσματος, προτείνεται η χρήση εμβολίων τεχνολογίας mRNA για την κύηση, καθώς τα μέχρι σήμερα διαθέσιμα επιστημονικά δεδομένα αφορούν κυρίως αυτή την κατηγορία εμβολίων έναντι του SARS-CoV-2, χωρίς όμως να αποκλείονται και οι άλλοι τύποι εμβολίων
· H χρήση εμβολίων με αδρανοποιημένους ιούς έναντι SARS-CoV-2 δεν αναμένεται να έχει ανεπιθύμητες ενέργειες στην κύηση παρά την έλλειψη σχετικών δεδομένων
· Δεν απαγορεύεται ο εμβολιασμός, με οποιαδήποτε τύπο εμβολίου, των γυναικών που θηλάζουν. Ο θηλασμός δεν αποτελεί αντένδειξη για εμβολιασμό της μητέρας έναντι COVID-19 και ενδέχεται να προσφέρει παθητική ανοσοποίηση στο νεογνό
· Η ΕΜΓΕ συνιστά τον εμβολιασμό έναντι του SARS-CoV-2 με οποιαδήποτε τύπο εμβολίου, όλων των γυναικών που είναι σε προσπάθεια εγκυμοσύνης στο άμεσο μέλλον ή βρίσκονται σε διαδικασίες Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής
· Δν συστήνεται τροποποίηση του προγραμματισμού εγκυμοσύνης με βάση τη χορήγηση οποιουδήποτε από τα εμβόλια έναντι COVID-19, δεν προτείνεται τροποποίηση του εμβολιαστικού σχήματος εάν μεταξύ των δόσεων του εμβολίου η δέκτης ανακαλύψει ότι είναι έγκυος και, τέλος, δεν συστήνεται διακοπή κύησης λόγω εμβολιασμού
· Συστήνεται η ύπαρξη μεσοδιαστήματος 14 ημερών μεταξύ του εμβολιασμού έναντι Covid-19 και των άλλων εμβολίων που πρέπει να χορηγούνται κατά την κύηση με βάση την Κατευθυντήρια Οδηγία της ΕΜΓΕ Νο 32 Ανοσοποίηση Στην Κύηση, εκτός αν ο άμεσος εμβολιασμός είναι απολύτως αναγκαίος (πχ εμβολιασμός έναντι τετάνου μετά από τραύμα)
Εμβολιασμός έναντι του Τετάνου, της Διφθερίτιδας και του Κοκκύτη
Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες της ΕΜΓΕ
- Η χρήση του συνδυασμένου εμβολίου έναντι του τετάνου, της διφθερίτιδας και του κοκκύτη (Tdap) συστήνεται σε κάθε κύηση.
- Οι έγκυες γυναίκες που έχουν ανοσοποιηθεί με το πλήρες σχήμα έναντι κοκκύτη, διφθερίτιδας και τετάνου στο παρελθόν, χρήζουν χορήγησης μίας δόση του Tdap ιδανικά μεταξύ 27 και 36 εβδομάδων κύησης.
- Οι έγκυες γυναίκες που δεν έχουν ολοκληρώσει το εμβολιαστικό σχήμα έναντι τετάνου και διφθερίτιδας θα πρέπει να λάβουν το πλήρες εμβολιαστικό σχήμα, αντικαθιστώντας τη δόση που είναι πιο κοντά στο διάστημα 27-36 εβδομάδων κύησης με μία δόση Tdap.
- O εμβολιασμός συστήνεται σε κάθε εγκυμοσύνη ανεξάρτητα από τον χρόνο της προηγούμενης κύησης.
- Η χρήση του Tdap μπορεί να γίνει νωρίτερα στην κύηση σε περιπτώσεις επιδημίας κοκκύτη ή μετά από τραυματισμό της εγκύου για προφύλαξη
- Στην περίπτωση που παραβλεφθεί η χορήγηση του Tdap κατά τη διάρκεια της κύησης, η χορήγησή του πρέπει να γίνει κατά τη λοχεία, με σκοπό τόσο την ανοσοποίηση του περιβάλλοντος του νεογνού έναντι του κοκκύτη όσο και την παθητική μεταφορά αντισωμάτων σε αυτό μέσο του θηλασμού.
- Τέλος, ο εμβολιασμός με μία δόση Tdap συστήνεται και στο άμεσο περιβάλλον του νεογνού (δηλαδή τα άτομα που έρχονται σε επαφή με αυτό και ασχολούνται με τη φροντίδα του).
Εμβόλιο έναντι της Γρίπης
- Όλες οι γυναίκες που είναι έγκυες ή σκοπεύουν να μείνουν έγκυες κατά τη διάρκεια έξαρσης της εποχικής γρίπης, οφείλουν να εμβολιαστούν με το αδρανοποιημένο εμβόλιο έναντι της γρίπης.
- Η ασφάλεια του αδρανοποιημένου εμβολίου έναντι της γρίπης τόσο για τη μητέρα όσο και για το νεογνό έχει τεκμηριωθεί με πλήθος μελετών.
- Η χορήγηση του εμβολίου μπορεί να γίνει σε οποιοδήποτε τρίμηνο της κύησης.
- Ο εμβολιασμός της εγκύου μειώνει την πιθανότητα νόσησης από εποχική γρίπη, μειώνει τη μητρική νοσηρότητα, τις εισαγωγές των εγκύων γυναικών στο νοσοκομείο και βελτιώνει το περιγεννητικό αποτέλεσμα.
- Επιπλέον, προσφέρει προστασία στο έμβρυο αλλά και στο νεογνό για μήνες μετά τη γέννηση καθώς τα IgG αντισώματα περνούν στο έμβρυο μέσω του πλακούντα, ενώ επιπρόσθετη προστασία στο νεογνό προσφέρει ο θηλασμός μέσω μεταφοράς IgA αντισωμάτων..
Πέρα από τα παραπάνω εμβόλια που συστήνονται από όλες τις επιστημονικές εταιρίες παγκοσμίως να γίνονται σε κάθε κύηση, υπάρχουν και τα εμβόλια η χρήση των οποίων ενδείκνυται μόνο σε συγκεκριμένες περιπτώσεις :
Εμβόλιο έναντι του Πνευμονιόκοκκου
Τα άτομα που χρήζουν ανοσοποίησης έναντι το πνευμονιοκόκκου και χαρακτηρίζονται ως υψηλού κινδύνου, είναι άτομα με ανοσοκαταστολή, λειτουργική ή ανατομική ασπληνία, χρόνια καρδιοπάθεια, χρόνια ηπατική νόσο, χρόνια πνευμονοπάθεια, κάπνισμα, αλκοολισμό, σακχαρώδη διαβήτη, κοχλιακό εμφύτευμα, διαφυγή εγκεφαλονωτιαίου υγρού. Υπάρχουν δύο εμβόλια έναντι του πνευμονιοκόκκου, το PPSV23 και το PCV13.
Ο εμβολιασμός ιδανικά θα πρέπει να γίνεται πριν τη σύλληψη, αν και οι ενδείξεις του εμβολιασμού δε μεταβάλλονται από την κύηση. Σε περίπτωση που μια έγκυος γυναίκα χρήζει εμβολιασμού και δεν εμβολιάστηκε πριν τη σύλληψη, προτιμάται το PPSV23, η χρήση του οποίου φαίνεται να είναι ασφαλής στο 2ο και το 3ο τρίμηνο της κύησης. Η χρήση του PCV13 δε συστήνεται κατά τη διάρκεια της κύησης καθώς δεν υπάρχουν δεδομένα σχετικά με το περιγεννητικό αποτέλεσμα.
Εμβόλιο έναντι του Αιμόφιλου της Ινφλουένζας
Η χρήση του έχει δειχθεί ότι είναι ασφαλής στο τρίτο τρίμηνο της κύησης και ενδείκνυται στις ομάδες υψηλού κινδύνου (άτομα με ανοσοκαταστολή, λειτουργική ή ανατομική ασπληνία, δέκτες αρχέγονων αιμοποιητικών κυττάρων).
Εμβόλιο έναντι του Μηνιγγιτιδόκοκκου
Το εμβόλιο πρέπει να χρησιμοποιείται όταν η έγκυος γυναίκα ανήκει στις ομάδες υψηλού κινδύνου δηλαδή σε άτομα με λειτουργική ή ανατομική ασπληνία, ανεπάρκεια τελικών κλασμάτων του συμπληρώματος, άτομα που λαμβάνουν θεραπεία με το μονοκλωνικό αντίσωμα Eculizumab, προσωπικό μικροβιολογικών εργαστηρίων που μπορεί να εκτεθεί σε καλλιέργειες μηνιγγιτιδόκοκκου, κατά τη διάρκεια επιδημιών με βάση τις οδηγίες του ΚΕΕΛΠΝΟ και της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών).
Εμβόλιο έναντι της Ηπατίτιδας Β
Η χρήση του εμβολίου συστήνεται κατά τη διάρκεια της κύησης σε εγκύους υψηλού κινδύνου για λοίμωξη από τον ιό της ηπατίτιδας Β κατά τη διάρκεια της κύησης. Οι ομάδες υψηλού κινδύνου περιλαμβάνουν την ύπαρξη περισσότερων του ενός σεξουαλικών συντρόφων τους τελευταίους 6 μήνες, τον έλεγχο ή τη θεραπεία για σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα, πρόσφατη χρήση ενδοφλεβίων ναρκωτικών ουσιών καθώς και την ύπαρξη οροθετικού σεξουαλικού συντρόφου για το αυστραλιανό αντιγόνο (HBsAg).
Εμβόλιο έναντι της Ηπατίτιδας Α
Παρ’ όλο που η ασφάλεια του εμβολίου έναντι της Ηπατίτιδας Α δεν έχει αξιολογηθεί κατά τη διάρκεια της κύησης, το εμβόλιο παράγεται από αδρανοποιημένους ιούς της Ηπατίτιδας Α με αποτέλεσμα ο θεωρητικός κίνδυνος για το έμβρυο να είναι μικρός. Ο γυναικολόγος οφείλει να σταθμίσει αυτό τον κίνδυνο με τον κίνδυνο έκθεσης της εγκύου στον ιό της Ηπατίτιδας Α.
Εμβόλιο έναντι του Κίτρινου Πυρετού
Το εμβόλιο έναντι του κίτρινου πυρετού περιέχει ζώντες εξασθενημένους ιούς. Σε αντίθεση, όμως, με τα περισσότερα εμβόλια με ζώντες εξασθενημένους μικροοργανισμούς, που αντενδείκνυνται στην εγκυμοσύνη, η χορήγησή του κατά τη διάρκεια της κύησης μπορεί να είναι αιτιολογημένη στην περίπτωση που το ταξίδι της εγκύου σε ενδημικές περιοχές δεν μπορεί να αποφευχθεί. Αν ο κίνδυνος έκθεσης σταθμίζεται μικρότερος από τους κινδύνους του εμβολίου, ο γυναικολόγος δύναται να χορηγήσει βεβαίωση στην έγκυο για τις αρμόδιες αρχές σχετικά με το μη εμβολιασμό αυτής. Γυναίκες που επιθυμούν να μείνουν έγκυες και πρόκειται να ταξιδέψουν σε ενδημικές περιοχές, πρέπει να εμβολιαστούν τουλάχιστον 4 εβδομάδες πριν τη σύλληψη.
Εμβόλιο έναντι της Πολιομυελίτιδας
Η χορήγηση του αδρανοποιημένου εμβολίου έναντι της πολιομυελίτιδας (IPV) σε εγκύους δεν έχει φανεί να προκαλεί ανεπιθύμητες ενέργειες σχετιζόμενες με την κύηση ή το έμβρυο. Οι έγκυες γυναίκες που έχουν αυξημένο κίνδυνο λοίμωξης από πολιομυελίτιδα μπορούν να λάβουν το κανονικό εμβολιαστικό σχήμα όπως αυτό προτείνεται για τους ενήλικες.
Εμβόλιο έναντι του Τυφοειδούς Πυρετού
Το εμβόλιο έναντι του τυφοειδούς πυρετού (Typhim Vi) συστήνεται κατά τη διάρκεια της κύησης μόνο στις περιπτώσεις που η έγκυος δε δύναται να αποφύγει να ταξιδέψει σε περιοχές όπου ενδημεί η νόσος.
Εμβόλιο έναντι της Λύσσας
Το εμβόλιο έναντι της λύσσας είναι αδρανοποιημένο εμβόλιο και μπορεί να χορηγηθεί στην κύηση είτε προ της έκθεσης, εάν ο κίνδυνος είναι αυξημένος, είτε σε συνδυασμό με ανοσοσφαιρίνη έναντι της λύσσας μετά από επιβεβαιωμένη έκθεση κατά τη διάρκεια της κύησης. Η έκθεση της μητέρας στη λύσσα κατά τη διάρκεια της κύησης δεν αποτελεί αιτία διακοπής της εγκυμοσύνης.
Εμβόλιο έναντι της Ευλογιάς
Ο εμβολιασμός μιας εγκύου γυναίκας έναντι της ευλογιάς δε συστήνεται, εκτός αν η έγκυος έχει εκτεθεί στο λοιμογόνο παράγοντα.
Εμβόλιο έναντι του Άνθρακα
Ο εμβολιασμός έναντι του άνθρακα κατά τη διάρκεια της κύησης συστήνεται μόνο μετά από έκθεση σε αερόλυμα (εισπνοή) σπόρων B. Anthracis και μόνο όταν ο κίνδυνος έκθεσης είναι μεγάλος.
Οι εμβολιασμοί που αντενδείκνυνται στην κύηση είτε λόγω ανεπαρκών επιστημονικών στοιχείων είτε λόγω επιστημονικών δεδομένων που υποδεικνύουν πιθανή βλαπτική επίδραση στη μητέρα ή το έμβρυο είναι οι παρακάτω :
- Εμβόλιο έναντι του ιού των ανθρωπίνων θηλωμάτων
- Παρόλο που το εμβόλιο για τον HPV αντενδείκνυται στην εγκυμοσύνη αξίζει να σημειωθεί ότι εάν μια γυναίκα είχε ξεκινήσει ακούσια το 3πλό εμβολιαστικό σχήμα πριν ανακαλύψει ότι είναι έγκυος, η ολοκλήρωσή του θα πρέπει να γίνει μετά το πέρας της κύησης, ενώ εάν μία γυναίκα εμβολιαστεί ακούσια κατά τη διάρκεια της κύησης, δε χρήζει κάποιας παρέμβασης.
- Εμβόλιο έναντι της Ερυθράς, της Ιλαράς και της Παρωτίτιδας
- Εμβόλιο έναντι της Ανεμευλογιάς
- Εμβόλιο έναντι της Φυματίωσης
- Εμβόλιο έναντι του Έρπητα Ζωστήρα
Παναγιώτης Τζώνης MD,
Μαιευτήρας- Γυναικολόγος
