Η θεωρία του δεσμού παιδιού - γονέα (attachment) εισήχθη από τον ψυχίατρο και ψυχαναλυτή John Bowlby. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, η ποιότητα του δεσμού με το πρόσωπο φροντίδας στη βρεφική και νηπιακή ηλικία καθορίζει τη δημιουργία και διατήρηση συναισθημάτων ασφάλειας και εμπιστοσύνης. Ένα στοργικό περιβάλλον που ανταποκρίνεται σταθερά στις ανάγκες του μικρού παιδιού, ‘‘αντέχει’’ τη δυσφορία του, το ανακουφίζει και το ηρεμεί, έχει σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία της αίσθησης ότι είναι άξιο αγάπης.
Έτσι, θα μπορέσει σιγά-σιγά να αντιληφθεί τον κόσμο, να ‘‘αυτορυθμιστεί’’, να οργανώσει τον εαυτό του και να αναπτύξει ολόκληρο το δυναμικό του. Αυτός ο πρώτος δεσμός γίνεται το μοντέλο των διαπροσωπικών σχέσεων που θα αναπτύξει στη ζωή του και συνεισφέρει στο πως το παιδί (και ο μελλοντικός ενήλικας) θα αντιμετωπίζει δυσκολίες, έχοντας μια αίσθηση εμπιστοσύνης στον εαυτό και τους άλλους.
Τα τελευταία χρόνια, το επιστημονικό ενδιαφέρον έχει στραφεί πλέον και στη σημαντικότητα της περιόδου της κύησης ως προς τη δόμηση ενός ισχυρού δεσμού ανάμεσα στη μητέρα και το αναπτυσσόμενο έμβρυο. Η ενδομήτρια ζωή αποτελεί το πρώτο περιβάλλον όπου λαμβάνει χώρα η αισθητηριακή αλλά και η ψυχική ανάπτυξη του βρέφους. Ο προγεννητικός δεσμός αναφέρεται στον συναισθηματικό δεσμό που αρχίζει να ‘‘υφαίνεται’’ ήδη από την ενδομήτρια ζωή, όταν ο μελλοντικός γονέας αρχίζει να αναπτύσσει μία σχέση με το μωρό, η οποία εκδηλώνεται μέσα από τα συναισθήματα, τις συμπεριφορές και τις σκέψεις του.
Οι σκέψεις και τα σχέδια των μελλοντικών γονέων για την απόκτηση παιδιού, η ονειροπόληση γύρω από το πως μοιάζει το μωρό τους και πως θα είναι ο νέος ρόλος τους, είναι μια διαδικασία που φαίνεται να αυξάνει τα στοργικά συναισθήματα, την αγάπη και την κατανόηση προς το μωρό τους και να εγκαθιδρύει μία δυνατή σχέση. Ο δεσμός μητέρας - εμβρύου κατά τη διάρκεια της κύησης τη βοηθάει να απολαύσει την ιδέα της μητρότητας και να προετοιμαστεί για τη μετάβαση αυτή. Ακόμη, έρευνες συνδέουν την ύπαρξη δεσμού της μητέρας με το έμβρυο με καλύτερη ψυχοσωματική ανάπτυξη του εμβρύου και μετέπειτα βρέφους και παιδιού (π.χ., McFarland et al, 2011; Lee, McCreary, Breitmayer, Kim, & Yang, 2013).
Καθώς αναπτύσσονται τα αισθητηριακά όργανα του εμβρύου, το έμβρυο έχει συνείδηση του περιβάλλοντος και αντιδρά συναισθηματικά αλλά και με κινήσεις, στα ερεθίσματα που δέχεται από το περιβάλλον της μητέρας. Το αναπτυσσόμενο έμβρυο έχει ανάγκη από ερεθίσματα αλλά και από ‘συναισθηματική τροφή'. Η ‘‘τροφή’’ αυτή είναι τα θετικά συναισθήματα, τα μηνύματα αγάπης και αποδοχής, που μπορεί να πάρει από μια μητέρα συναισθηματικά διαθέσιμη, ώστε να οικοδομήσει τα υγιή θεμέλια της ψυχικής του ζωής.
Η δέσμευση της μητέρας και η προετοιμασία της για να φροντίσει το μωρό της είναι τα κύρια χαρακτηριστικά της ‘μητρικής διεργασίας’ κατά την εγκυμοσύνη. Παρέχοντας ένα ήρεμο περιβάλλον όπου το μωρό μπορεί να συνδεθεί με τη μητέρα πριν τη γέννησή του, το μωρό λαμβάνει το μήνυμα ότι είναι επιθυμητό και αγαπητό και βιώνει ένα διάχυτο αίσθημα ασφάλειας.
Η επιστήμη γνωρίζει ότι η συναισθηματική απόρριψη ή αποδοχή́ της εγκυμοσύνης από τη μητέρα και τα συναισθήματα της για τη μητρότητα εγγράφονται στη συνείδηση του εμβρύου και αφήνουν τα ίχνη τους. Έτσι, η θετική στάση της εγκύου παρέχει ένα φιλόξενο περιβάλλον και δημιουργεί τις κατάλληλες συνθήκες για την εμβρυική ηρεμία, ασφάλεια και εμπιστοσύνη.
Πώς μπορείτε να ενισχύσετε την ανάπτυξη του προγεννητικού δεσμού;
• Μέσω της ζεστής υποδοχής και θετικής αντιμετώπισης της εγκυμοσύνης και του μωρού στη σκέψη σας, αναγνωρίζοντας φυσικά τις αναμενόμενες προκλήσεις που φέρνει η νέα κατάσταση.
• Μέσω της φαντασίας και της ονειροπόλησης. Αφήστε τον εαυτό σας να περιπλανηθεί στις σκέψεις σας για το μωρό σας και τη κοινή σας ζωή. Σκεφτείτε τον εαυτό σας ως γονείς και τις ιδιότητες που θα θέλατε να έχετε. Αναλογιστείτε τις αλλαγές που θα φέρει το μωρό και τους τρόπους να απαντήσετε στις νέες ευθύνες. Μπείτε δηλαδή στον ρόλο!
• Μέσω της αλληλεπίδρασης με το έμβρυο, ιδιαίτερα από το δεύτερο τρίμηνο και μετά. Μιλήστε του, χαϊδέψτε το απαλά, και αλληλεπιδράστε με κάθε τρόπο, λαμβάνοντας υπόψιν ότι μωρό έχει αισθήσεις, δέχεται έναν χείμαρρο εντυπώσεων και αντιδράει σε αυτές.
• Μέσω της λεκτικής επικοινωνίας. Μέχρι περίπου την 30η εβδομάδα το μωρό μπορεί να ακούσει και να αναγνωρίσει ήχους, συμπεριλαμβανομένου της φωνής της μητέρας, και αλληλεπιδρά συνειδητά. Το να μιλάτε, να τραγουδάτε και να διαβάζετε στο μωρό σας είναι υπέροχοι τρόποι σύνδεσης. Έτσι, του δείχνετε ότι αναγνωρίζετε την παρουσία του. Αυτό συνεισφέρει σε ένα σταθερό και βαθύ δεσμό. Μιλήστε του για πράγματα που σας αρέσουν, περιγράψτε του τι κάνετε εκείνη την ώρα, εκφράστε τα συναισθήματά σας προς αυτό, με ήρεμη, γλυκιά́ και αργή́ φωνή́. Έρευνες συνδέουν τη λεκτική́ επικοινωνία της μητέρας με το έμβρυο με τη μετέπειτα γλωσσική́ ανάπτυξη του παιδιού́ (Vedona, Tomasoni, & Imbasciati, 2006).
• Μέσω του συντονισμού μητέρας – εμβρύου χρησιμοποιώντας χάδια, λικνίσματα & μουσική. Μπορείτε ακόμη να συνδεθείτε με το μωρό σας μέσα από ασκήσεις αναπνοής. Πάρτε μερικές βαθιές ανάσες, προσπαθήστε να επικεντρωθείτε στο μωρό σας και καλέστε το να συμμετάσχει στο παιχνίδι σας. Φανταστείτε το μωρό σας μέσα σε μία διάφανη φυσαλίδα νερού́, η οποία ανεβοκατεβαίνει όσο εσείς εισπνέετε και εκπνέετε και συντονιστείτε μαζί του.
Κάτι άλλο που μπορείτε να κάνετε είναι να λικνιστείτε απαλά με το μωρό σας από το ένα πλευρό στο άλλο, αγκαλιάζοντας την κοιλιά σας. Το λίκνισμα ηρεμεί και χαλαρώνει τα βρέφη. Μπορείτε επομένως να το προσφέρετε στο μωρό σας ήδη από την ενδομήτρια ζωή. Λικνιστείτε ενώ παρατηρείτε τις κινήσεις του μωρού σας και χαϊδέψτε την κοιλιά́ σας, μιλώντας του γλυκά́. Έτσι, θα αισθάνεστε ότι το μωρό σας κινείται μαζί́ σας. Μπορεί να συντονιστεί και ο μπαμπάς μαζί σας, αν ξαπλώσει πίσω σας, αγκαλιάζοντας την κοιλιά σας και ακολουθώντας τον ρυθμό σας.
• Μέσω μιας ρουτίνας ύπνου. Το να επιλέξετε μία συγκεκριμένη ώρα που αφιερώνετε για τον συντονισμό με το μωρό είναι μια όμορφη επένδυση στο χτίσιμο αυτού του δεσμού. Σαν ένα σταθερό ραντεβού με το μωρό σας! Έτσι, στο τέλος της ημέρας, αφού ξαπλώσετε, μπορείτε να καλέσετε το μωρό σας, με μερικά παιχνιδιάρικα χτυπηματάκια στην κοιλιά σας, να σας κάνει αισθητή την παρουσία του. Αν το μωρό φαίνεται να είναι δραστήριο, επικεντρωθείτε στις φορές που σας ‘κλωτσάει’ και ‘απαντήστε’ με ένα ακόμα απαλό χτυπηματάκι. Στη ρουτίνα αυτή, μπορείτε να του μιλήσετε για τη μέρα σας, για το πως αισθάνεστε για εκείνο, για την ανυπομονησία σας να το συναντήσετε. Μπορείτε να επιλέξετε μια μουσική για το χαλαρωτικό τελετουργικό σας ή να του τραγουδάτε σταθερά το ίδιο νανούρισμα. Όταν το μωρό σας γεννηθεί, το νανούρισμα αυτό μπορεί να το ανακουφίζει καθώς του είναι γνώριμο και συνδεδεμένο με τρυφερές στιγμές και να σηματοδοτεί για εκείνο την ώρα του βραδινού του ύπνου.
• Μέσω της βοήθειας του υπέρηχου. Κατά τη διάρκεια του υπέρηχου, έχετε την ευκαιρία να δείτε το μωρό σας να κινείται μέσα στη μήτρα σας. Αυτό φαίνεται ότι βοηθάει πολύ τη δημιουργία δεσμού, αφού το μωρό φαίνεται πια περισσότερο ‘παρόν’. Είναι φυσικά σημαντικό να είναι μαζί σας ο μπαμπάς, και αν υπάρχουν αδερφάκια, σ’ αυτήν την συγκινητική συνάντηση της οικογένειας με το νέο μέλος.
• Μέσω της έκφρασης των δύσκολων συναισθημάτων σας και την εκφόρτιση τους. Το έμβρυο δέχεται τα συγκινησιακά μηνύματα της μητέρας. Το, συνήθως αναπόφευκτο, στρες της μητέρας κατά την εγκυμοσύνη μπορεί να επηρεάσει το έμβρυο, το οποίο αντιλαμβάνεται το άγχος της (μεταβάλλει τον καρδιακό του ρυθμό και αυξάνει την κινητική του δραστηριότητα). Τα συμπτώματα άγχους και οι επιπτώσεις τους στην ψυχοσυναισθηματική αλλά και τη φυσική υγεία της μητέρας και του εμβρύου μπορούν να ‘απαλυνθούν’ από πρακτικές όπως mindfulness, ασκήσεις αναπνοών και χαλάρωσης. Η έκφραση και διαχείριση των συναισθημάτων σας ενισχύει μια βαθύτερη, ειλικρινή σχέση, κι αυτό είναι ωφέλιμο και για το μωρό σας.
Δημιουργήστε, λοιπόν, ευκαιρίες σύνδεσης με το μωρό σας, ενισχύοντας τον προγεννητικό δεσμό μαζί του, και χτίζοντας έτσι την πιο πρώιμη εκδοχή της γονεϊκότητάς σας και έναν ισχυρό δεσμό διαρκείας.
Φανή Χονδρού,
Ψυχολόγος, PhD, MSc
