Τι είναι η ΔΕΠΥ;
Σύμφωνα με το παγκόσμια αναγνωρισμένο εγχειρίδιο για την ταξινόμηση των διαταραχών DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) - διεθνώς Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) - είναι μια από τις συχνότερες διαταραχές της παιδικής ηλικίας. Ως ΔΕΠΥ ορίζεται η νευροαναπτυξιακή διαταραχή που χαρακτηρίζεται από απροσεξία, υπερκινητικότητα και παρορμητικότητα, οι οποίες μπορεί να είναι διάχυτες στα παιδιά.
Εμφανίζεται σε ποσοστό 6-9% και συναντάται περισσότερο στα αγόρια σε σχέση με τα κορίτσια. Ωστόσο, αρκετοί επιστήμονες ισχυρίζονται πως το ποσοστό εμφάνισης είναι αντίστοιχο και στα κορίτσια απλά από τη φύση τους είναι σε θέση να διαχειριστούν καλύτερα τα συμπτώματα της διαταραχής και γι’ αυτό η διάγνωση σε εκείνα καθυστερεί ή δε γίνεται. Ποια είναι όμως, η σωστή αντιμετώπιση στο σπίτι ενός υπερκινητικού παιδιού;
Συμπτώματα και Κριτήρια Διάγνωσης
Συχνά η ΔΕΠΥ μένει αδιάγνωστη στα παιδιά καθώς τα πυρηνικά συμπτώματα της διαταραχής, δηλαδή η διάσπαση και η υπερκινητικότητα θεωρούνται δικαιολογημένα και φυσιολογικά από τους γονείς στην παιδική ηλικία. Ωστόσο, στη ΔΕΠΥ υπάρχουν αρκετά συμπτώματα που θα μπορούσαν να λάβουν οι γονείς υπόψιν από τη βρεφική κιόλας ηλικία, ώστε να οδηγηθούν αργότερα στην έγκαιρη αξιολόγηση και παρέμβαση.
1. Βρεφική ηλικία
Τα πρωταρχικά σημάδια της ΔΕΠΥ, που γίνονται εμφανή στη βρεφική ηλικία είναι μία γενικευμένη υπερβολική ανησυχία των μωρών. Ως βρέφη παρουσίαζαν διατροφικές δυσκολίες, όπως στη μετάβαση από το γάλα στη στερεές τροφές. Δυσκολία ή αστάθεια στο ωράριο ύπνου καθώς και αυξημένα επίπεδα κινητικής δραστηριότητας. Τα βρέφη με ΔΕΠΥ, επίσης, συνήθως αργούν να αποκτήσουν έλεγχο των σφιγκτήρων.
2. Προσχολική (νηπιακή) ηλικία
Με την είσοδο των παιδιών στο πρώτο σχολικό περιβάλλον και την κοινωνική συναναστροφή, τα συμπτώματα αρχίζουν να γίνονται πιο εμφανή ακόμα και στο οικογενειακό περιβάλλον. Τα παιδιά νηπιακής ηλικίας (σε ποσοστό 2-6 %) συχνά εμφανίζουν ανεπαρκή συντονισμό στις κινήσεις τους, δυσκολεύονται στον προσανατολισμό, έχουν την τάση να «ξεφεύγουν» από τους κανόνες και τα όρια. Δυσκολεύονται να ακολουθήσουν τους κανόνες παιχνιδιών και συχνά εμφανίζουν αίσθημα εκνευρισμού απέναντι στους συνομηλίκους τους. Δυσκολίες εντοπίζονται στη φωνολογική ενημερότητα (δηλαδή δεν αντιλαμβάνονται τους ήχους των γραμμάτων), οι εργασίες του μένουν σχεδόν πάντα ανολοκλήρωτες και συχνά παρατηρείται δυσκολία στην άρθρωση και στη δομημένη ομιλία.
3. Σχολική ηλικία
Η ΔΕΠΥ γίνεται πιο εμφανής στη σχολική ηλικία (3-7%), όπου οι απαιτήσεις στο σχολείο αυξάνονται, το ίδιο και ο χρόνος που ένα παιδί καλείται να μείνει συγκεντρωμένο. Τα παιδιά με ΔΕΠΥ μετά την ηλικία τω 5-6 ετών παρουσιάζουν δυσκολίες συγκέντρωσης, ελέγχου των παρορμήσεων και δυσκολία στον αυτοέλεγχο. Συγκεκριμένα αφαιρούνται διαρκώς, κατακλύζονται από πλήθος άσχετων με το μάθημα σκέψεων, δεν είναι συνεπή στις υποχρεώσεις τους και δεν τηρούν τον χρόνο επίλυσης των ασκήσεων. Διακόπτουν τους συνομιλητές τους, δεν τηρούν κανόνες διαλόγου και συχνά βρίσκουν αφορμές να σηκώνονται από το θρανίο τους. Τέλος, επικρατεί μία γενικότερη αποδιοργάνωση ως προς τα προσωπικά τους αντικείμενα. Ως αποτέλεσμα αυτής της δυσκολίας διαχείρισης, τα παιδιά παρουσιάζουν από τα πρώτα κιόλας έτη φοίτησης στο σχολείο χαμηλή αυτοεκτίμηση, αίσθημα απόσυρσης, επιθετικότητα προς τους συνομηλίκους και αίσθημα ματαίωσης.
4. Εφηβεία
Στην εφηβεία συνήθως η υπερκινητικότητα και η παρορμητικότητα υποχωρεί και παραμένει η διάσπαση προσοχής. Τα βασικά χαρακτηριστικά των εφήβων με ΔΕΠΥ είναι η αίσθηση μόνιμης ανησυχίας, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η κατάθλιψη, η σχολική αποτυχία. Συχνά παρατηρείται εγκατάλειψη του σχολείου, έντονα ακαδημαϊκά προβλήματα, εμπλοκή σε καβγάδες και παραβατική συμπεριφορά.
ΔΕΠΥ και Προβλήματα Συμπεριφοράς
Κινητικές δεξιότητες.
Τα παιδιά με ΔΕΠΥ είναι συχνά αδέξια ως προς τις κινητικές τους δεξιότητες. Συχνά είναι άγαρμπα ή σκοντάφτουν όταν περπατούν. Ο φτωχός συντονισμός τα δυσκολεύει στο τρέξιμο και υστερούν σε κάποιες αθλητικές δραστηριότητες.
Λεπτή κινητικότητα.
Προβλήματα παρουσιάζονται, επίσης, στη λεπτή κινητικότητα. Είναι πιθανόν να εντοπιστούν δυσκολίες στο δέσιμο των παπουτσιών, στο κούμπωμα των ρούχων, στη χαρτοκοπτική, στην οργάνωση των προσωπικών αντικειμένων.
Συναισθηματικές αντιδράσεις.
Τα παιδιά με ΔΕΠΥ τείνουν να είναι περισσότερο οξύθυμα και να παρουσιάζουν προβλήματα διαχείρισης θυμού και συμπεριφοράς. Δεν είναι ιδιαίτερα συνεργατικά, δεν ανέχονται την απόρριψη ή την απογοήτευση και συχνά έχουν ξεσπάσματα. Αρκετές φορές αδυνατούν να συμμορφώσουν τη συμπεριφορά τους σύμφωνα με τις εκάστοτε κοινωνικές επιταγές.
Δυσκολίες ύπνου.
Τα παιδιά με ΔΕΠΥ δυσκολεύονται εξίσου στο να κοιμηθούν με το να ξυπνήσουν και αυτές οι δυσκολίες συνήθως είναι εμφανείς από τη βρεφική ηλικία. Ο ύπνος τους επίσης είναι ανεπαρκής και χαμηλής ποιότητας. Ως εκ τούτου, μαθητές με ΔΕΠΥ παρουσιάζουν υπερβολική υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας.
ΔΕΠΥ και Μαθησιακές Δυσκολίες
Έρευνες δείχνουν ότι ένα μεγάλο ποσοστό παιδιών με ΔΕΠΥ εμφανίζουν συνοσηρότητα και με άλλες Μαθησιακές Δυσκολίες ή Διαταραχές (Δυσλεξία, Δυσορθογραφία, Δυσγραφία, Δυσαριθμησία, Διαταραχή Διαγωγής, Εναντιωματική Διαταραχή, Αγχώδεις Διαταραχές, Διαταραχή Διάθεσης, Διαταραχή Τικ ) .
- Οι μαθητές με ΔΕΠΥ παρουσιάζουν έλλειμα στη φωνολογική ενημερότητα (δηλαδή αντιστοιχία γράμματος με ήχο) και δυσκολίες στη διαδικασία ανάγνωσης. Έτσι παρατηρούμε σχεδόν συλλαβιστή Ανάγνωση ακόμα και στις μεγαλύτερες τάξεις του δημοτικού.
- Συστηματικά αγνοούν τα σημεία στίξης, διαβάζουν λάθος τις λέξεις χωρίς να το αντιλαμβάνονται, ακόμα κι όταν οι λέξεις επαναλαμβάνονται πολύ συχνά στο κείμενο.
- Χάνουν τη σειρά του κειμένου, αδυνατούν να οργανώσουν τις πληροφορίες και να κατανοήσουν νοηματικά το κείμενο.
- Τα γραπτά των μαθητών είναι συχνά δυσανάγνωστα, χωρίς κενά ανάμεσα στις λέξεις, με πολλά ορθογραφικά λάθη και μουντζούρες.
- Στη Γραπτή Έκφραση βγαίνουν συχνά εκτός θέματος και δυσκολεύονται τόσο να ξεκινήσουν όσο και να ολοκληρώσουν το κείμενό τους.
- Δυσκολία παρατηρείται και στα Μαθηματικά. Εξαιτίας της παρορμητικότητας και της δυσκολίας συγκέντρωσης αρκετά παιδιά είναι δύσκολο να θυμούνται τους μαθηματικούς κανόνες. ‘Ετσι, παρατηρούμε ότι χρησιμοποιούν συχνά τα δάχτυλά τους, χρειάζονται περισσότερο χρόνο για την εκτέλεση των πράξεων, δυσκολεύονται στους νοερούς υπολογισμούς και στην επίλυση των μαθηματικών προβλημάτων, ειδικά με πάνω από 2 πράξεις.
Ασκήσεις και παιχνίδια για Υπερκινητικά παιδιά
1. Αποφεύγουμε τις δραστηριότητες με αναμονή. Η φύση του παιδιού με διάσπαση είναι να μεταπηδά και να εναλλάσσει γρήγορα μέρη, παιχνίδια και πλαίσια. Έτσι μια δραστηριότητα με μεγάλη αναμονή θα έκανε το παιδί να κουραστεί γρήγορα και να διακόψει.
2. Ομάδες με λίγα άτομα. Είναι σημαντικό και απαραίτητο τα παιδιά με ΔΕΠΥ να εκτονώνουν την ενέργειά τους σε δραστηριότητες εκτός σπιτιού και ταυτόχρονα να μάθουν να λειτουργούν μέσα στο πλαίσιο της ομάδας με σκοπό την αλληλεπίδραση και την εκμάθηση τήρησης κανόνων. Εξαιτίας όμως της φύσης της διαταραχής είναι σημαντικό να επιλέξουμε δραστηριότητες με όσο το δυνατόν λιγότερους περισπασμούς ώστε να μην πυροδοτούμε τη διάσπαση και την υπερκινητικότητα του παιδιού. (π.χ. ιππασία, κολύμπι, βόλεϊ, ζωγραφική κ.α.)
3. Δραστηριότητες που τονώνουν την αυτό-εικόνα και την αυτοπεποίθηση του παιδιού. Είναι σημαντικό να ακούσουμε τις πηγαίες ανάγκες του παιδιού και να αναδείξουμε τις πραγματικές τους επιθυμίες και ταλέντα.
4. Σεβασμός στην ώρα της διάσπασης. Το κομμάτι της διάσπαση είναι ένα φυσικό χαρακτηριστικό για το διασπαστικό άτομο και οφείλουμε να δείξουμε σεβασμό στην ανάγκη του για ελεύθερο και αδόμητο παιχνίδι. Έτσι ορίζουμε μέσα στη μέρα κάποια ώρα και μέρος που το παιδί μπορεί να παίξει χωρίς κανόνες, χωρίς πλαίσιο και να επιλέξει μόνο του και ελεύθερα πώς θέλει να εκτονωθεί. (π.χ βόλτα στο πάρκο, τρέξιμο, rollers, κολύμπι, χορός με έντονη μουσική, μουσικό όργανο, κ.α)
Αντιμετώπιση και Συμβουλές προς γονείς
Η πιο χρήσιμη συμβουλή για τους γονείς είναι αρχικά η απενοχοποίηση. Δεν ευθύνεται ο γονιός ή το παιδί γι’ αυτό που του συμβαίνει. Η έγκαιρη διάγνωση και η αποτελεσματική παρέμβαση μπορούν να χαρίσουν ουσιαστική ποιότητα στη ζωή των ατόμων με ΔΕΠΥ .
Θα βοηθήσει επίσης:
Οργανωμένο πρόγραμμα. Οι μαθητές με ΔΕΠΥ έχουν ανάγκη από οργάνωση και δομή. Πίνακες και λίστες με τα καθήκοντα του παιδιού, τα ωράριο φαγητού, ύπνου, παιχνιδιού.
Οργανωμένος και καθαρός χώρος μελέτης. Ο μαθητής με ΔΕΠΥ θα πρέπει να διαβάζει σε έναν χώρο με όσο το δυνατόν λιγότερα αντικείμενα γύρω του, απαλλαγμένο από ακαταστασία. Ο τοίχος απέναντί από το γραφείο του μαθητή να είναι άδειος, βαμμένος σε ανοιχτά χρώματα, όπως λευκό χωρίς. Σε περιπτώσεις έντονης διάσπασης προτείνεται ακόμα και η χρήση παραβάν (κουρτίνας) γύρω από τον χώρο του γραφείου. Τα άτομα που μοιράζονται το δωμάτιο με αδέρφια, χρειάζεται απαραίτητα να χωρίζονται την ώρα της προσωπικής μελέτης.
Οριοθετημένη συμπεριφορά. Το παιδί θα πρέπει να γνωρίζει από πριν τους κανόνες, τα όρια ακόμα και τις συνέπειες. Οι συνέπειες θα πρέπει να είναι σταθερές και να τηρούνται εξίσου από τους γονείς ή φροντιστές του παιδιού.
Ανταμοιβή για όσα καταφέρνει. Η ανταμοιβή δεν αφορά τόσο τα υλικά αγαθά αλλά τον ουσιαστικό χρόνο που θα αφιερώσει η οικογένεια με το παιδί. Μία επίσκεψη σε ένα πάρκο, μία εκδρομή μπορεί να χτίσει καλύτερη επικοινωνία μεταξύ των μελών της οικογένειας και αυτό είναι η καλύτερη ανταμοιβή για όλα τα μέλη.
Επιβράβευση. Επιβραβεύετε συνεχώς την καλή συμπεριφορά. Τα παιδιά με ΔΕΠΥ, λόγω των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν στην καθημερινότητα και στο σχολικό περιβάλλον, δεν έχουν μάθει στα πολλά «Μπράβο». Έτσι, η επιβράβευση ακόμα και των μικρών προσπάθειών θα βοηθήσει στη βελτίωση της αυτό-εικόνας και αυτοεκτίμησης του παιδιού.
Ασκήσεις υπευθυνότητας. Ζητάμε από τα παιδιά να φτιάχνουν μόνα τη σχολική τσάντα, την κασετίνα και να επιλέγουν από το βράδυ τα ρούχα της επόμενης ημέρας. Αναθέτουμε στα παιδιά να φτιάξουν τις λίστες με τα ψώνια του σούπερ μάρκετ, κ.α .
Περιορίστε τον χρόνο οθόνης. Οι έντονες εικόνες και οι εναλλαγές πυροδοτούν παρά λειτουργούν βοηθητικά στη διάσπαση του παιδιού.
Ενθαρρύνετε την άσκηση και τον ύπνο. Η σωματική δραστηριότητα βελτιώνει τη συγκέντρωση και προάγει την ανάπτυξη του εγκεφάλου. Είναι σημαντικό για τα παιδιά με ΔΕΠΥ, καθώς οδηγεί επίσης σε καλύτερο ύπνο, ο οποίος με τη σειρά του μπορεί να μειώσει τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ.
Αναθέστε σε άλλον τη σχολική μελέτη του σπιτιού. Χτίστε από τις πρώτες τάξεις του σχολείου συγκεκριμένο και σταθερό ωράριο διαβάσματος. Χρησιμοποιείστε χρονόμετρο για τις εργασίες και υιοθετήστε ήρεμο κλίμα μελέτης , χωρίς εντάσεις και προστριβές. Εάν βλέπετε ότι δεν μπορείτε να το τηρήσετε και ότι η ώρα της μελέτης ξεπερνά τα προβλεπόμενα χρονικά όρια, ανάλογα με την ηλικία και τις απαιτήσεις της τάξης, ζητήστε βοήθεια ή αναθέστε τη σε κάποιο άλλο εξειδικευμένο πρόσωπο.
Επικοινωνείτε καθημερινά με τους εκπαιδευτικούς του παιδιού σας. Κάντε τους εκπαιδευτικούς συμμάχους και πορευτείτε μαζί. Η συχνή ενημέρωση και ανατροφοδότηση θα βοηθήσει και τις δύο πλευρές.
Φροντίστε τον εαυτό σας για να μπορέσετε να φροντίσετε καλύτερα το παιδί σας. Μην παραμελείτε τις δικές σας ανάγκες. Προσπαθήστε να τρώτε σωστά, να ασκείστε, να κοιμάστε αρκετά, να διαχειριστείτε το άγχος και αναζητήστε βοήθεια από ειδικούς όταν το έχετε ανάγκη.
