Κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης, η μέλλουσα μητέρα καλείται να διαχειριστεί πολλαπλές προκλήσεις και αλλαγές. Είναι, επομένως, φυσιολογικό και αναμενόμενο να αισθάνεται κάποιο επίπεδο άγχους και ανησυχίας. Ιδιαίτερα κατά το πρώτο τρίμηνο, η έγκυος μπορεί να εκδηλώνει άγχος λόγω των νέων δεδομένων της εγκυμοσύνης αλλά και της επίγνωσης του κινδύνου απώλειας του κυήματος.
Ενώ η εγκυμοσύνη προχωράει, η μητέρα μπορεί να εμφανίζει ανασφάλεια για την εικόνα σώματος και τις επιπτώσεις της εγκυμοσύνης στη σχέση με τον σύντροφο. Επιπλέον, φαίνεται να ανησυχεί περισσότερο για την επίδραση του τρόπου ζωής της (όπως τροφές που καταναλώνει) στο αναπτυσσόμενο έμβρυο. Είναι, επίσης, αρκετά συχνό η μέλλουσα μητέρα να ανησυχεί για το εάν το άγχος που βιώνει για τους παραπάνω λόγους επηρεάζει το έμβρυο. Αυτό συνήθως αυξάνει ακόμα περισσότερο το άγχος της!
Κατά το τρίτο τρίμηνο, αναδύονται ανησυχίες για τις αλλαγές που θα επιφέρει στη ζωή της ίδιας και της οικογένειας ο ερχομός του μωρού και το πως θα ανταπεξέλθει στις ανάγκες του. Τέλος, παρουσιάζονται συχνά φόβοι για τον τοκετό.
Ενώ κάποιος βαθμός ανησυχίας είναι φυσιολογικός κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, κάποιες μέλλουσες μητέρες ενδέχεται να κατακλύζονται σταθερά από υπερβολικό άγχος και ανησυχία, που τους προκαλεί συναισθηματική δυσφορία και επηρεάζει σημαντικά τη λειτουργικότητά τους (σε τομείς όπως η προσωπική, επαγγελματική, και κοινωνική ζωή). Ερευνητικά δεδομένα υποστηρίζουν ότι οι πιθανότητες για εκδήλωση αγχώδους διαταραχής είναι μεγαλύτερες κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου σε σχέση με άλλες στη ζωή μιας γυναίκας, με τις ορμονικές αλλαγές αλλά και την αυξημένη αίσθηση αβεβαιότητας και ευθύνης για το βρέφος να έχουν καθοριστική επίδραση σε αυτό.
Σε σύγκριση με την περιγεννητική κατάθλιψη, το άγχος στην εγκυμοσύνη δεν έχει λάβει την απαραίτητη προσοχή από την κοινωνία αλλά και τους επαγγελματίες υγείας. Παρ’ όλα αυτά, το άγχος είναι από τα κυρίαρχα συμπτώματα την περίοδο της εγκυμοσύνης και της λοχείας, με πάνω από το 10% των γυναικών να εμφανίζουν συμπτώματα διαταραχής άγχους σε κάποιο σημείο κατά την περίοδο αυτή. Σε αρκετές περιπτώσεις, οι αγχώδεις διαταραχές συνυπάρχουν με καταθλιπτική συμπτωματολογία.
Συμπτώματα άγχους
Τα αγχώδη συμπτώματα στην εγκυμοσύνη περιλαμβάνουν συναισθήματα φόβου, πανικού, ευερεθιστότητας, έντασης ή υπερβολικής ανησυχίας. Οι ανησυχίες είναι συνήθως δυσανάλογες με τις αιτίες που τις προκαλούν και η έγκυος βρίσκεται συνεχώς σε εγρήγορση. Μπορεί να έχει αρνητικές σκέψεις (ότι θα συμβεί κάτι κακό στην ίδια ή το έμβρυο ή ανησυχία για άλλα θέματα) που συνηθώς έρχονται σαν ‘καταστροφολογικά’ σενάρια ή επίμονες, παρεισφρύουσες και ανεπιθύμητες σκέψεις, που δεν μπορεί να ελέγξει. Ως αποτέλεσμα, προσπαθεί να μειώσει το άγχος και τη δυσφορία μέσα από επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές ή τελετουργίες, αποφυγές καταστάσεων που θα πυροδοτούσαν το άγχος ή μέσω αναζήτησης διαβεβαιώσεων.
Ακόμη, η αγχώδης συμπτωματολογία εμφανίζει σωματικά συμπτώματα όπως δύσπνοια, ταχυκαρδία, γαστρεντερικά συμπτώματα, σωματικούς πόνους, μουδιάσματα. Οι δυσκολίες στον ύπνο είναι επίσης πολύ συχνές. Το έντονο άγχος μπορεί ακόμη να κορυφωθεί σε κρίση πανικού – μια έκρηξη έντονου φόβου ή αναστάτωσης, με έντονα σωματικά συμπτώματα και μια αίσθηση επικείμενου κινδύνου και πλήρης απώλειας ελέγχου. Συχνά, συνοδεύεται από μία αγωνιώδη αναζήτηση ασφάλειας, που οδηγεί σε αποφυγές των καταστάσεων που θα πυροδοτούσαν το άγχος.
Παράγοντες επικινδυνότητας κατά την εγκυμοσύνη
Ο κίνδυνος εκδήλωσης αγχώδους συμπτωματολογίας κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης είναι μεγαλύτερος εάν υπάρχει:
• προηγούμενο οικογενειακό ή ατομικό ιστορικό διαταραχής άγχους ή διαταραχής της διάθεσης,
• παράλληλες ψυχοπιεστικές συνθήκες και πρόσφατα στρεσογόνα γεγονότα ζωής (π.χ. θάνατοι),
• προβλήματα στη σχέση με τον σύντροφο,
• έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης,
• ιστορικό προηγούμενων αποβολών ή υπογονιμότητας
• επιπλοκές στην κύηση
Τι επιπτώσεις έχει το υπερβολικό άγχος στην εγκυμοσύνη
Κάποιο άγχος κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης είναι φυσιολογικό και οι επιπτώσεις του δεν πρέπει να μας ανησυχούν. Αν, όμως, το άγχος είναι παρατεταμένο και έντονο, ενδέχεται να επηρεάσει, πέρα από τη μητέρα, και το αναπτυσσόμενο έμβρυο. Συγκεκριμένα, το παρατεταμένο στρες συνδέεται με επιπλοκές στον τοκετό, δυσκολίες στην ανάπτυξη του εμβρύου, πρόωρα ή λιποβαρή νεογνά. Ακόμη, μπορεί να συνδέεται με συναισθηματικές και συμπεριφορικές δυσκολίες στη παιδική ηλικία.
Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι, πέρα από το γεγονός ότι το έντονο άγχος εμποδίζει την ευχαρίστηση της μετάβασης στη μητρότητα, οι αγχώδεις διαταραχές μπορεί να έχουν υποτροπιάζουσα πορεία και χρονιότητα, σε πολλές περιπτώσεις. Το άγχος κατά την εγκυμοσύνη συνδέεται επίσης με αυξημένο κίνδυνο καταθλιπτικών συμπτωμάτων κατά τη λοχεία. Η συνεχής ανησυχία γύρω από το μωρό κατά την εγκυμοσύνη και τη λοχεία μπορεί ακόμη να διαταράξει την συναισθηματική σχέση της μητέρας με το βρέφος.
Διαχείριση άγχους στην εγκυμοσύνη
Οι αγχώδεις διαταραχές μπορούν να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά. Μέσω της ψυχοθεραπείας, η μέλλουσα μητέρα μπορεί να επεξεργαστεί το πως βιώνει τα νέα δεδομένα που φέρνει στη ζωή της ο ερχομός του μωρού, τις αλλαγές στο σώμα της, τις ευθύνες και ανασφάλειες και τα συναισθήματα που πυροδοτούνται. Μπορεί να ‘αντέξει’ σιγά σιγά να αφήσει την ανάγκη για έναν απόλυτο και αγωνιώδη έλεγχο που πνίγει την ευτυχία της και να ‘αφεθεί’ σε μια πιο ‘ασφαλή αβεβαιότητα’ (ασφαλής μεν, αβεβαιότητα δε, όπως είναι αναπόφευκτο).
Ακόμη, μέσω της ψυχοθεραπείας, η έγκυος μπορεί να μάθει να εντοπίζει τις δυσλειτουργικές σκέψεις -διαστρεβλωμένες μέσα από το φίλτρο του άγχους- και να τις αντικαθιστά με πιο ακριβή και βοηθητικά πρότυπα σκέψης. Επιπλέον, μπορεί να εφοδιαστεί με ‘εργαλεία’ διαχείρισης των σωματικών συμπτωμάτων άγχους. Στις δεξιότητες διαχείρισης περιλαμβάνονται οι ασκήσεις αναπνοών και χαλάρωσης, όπως η Τεχνική της προοδευτικής νευρομυϊκής χαλάρωσης, κατά Jacobson.
Ψυχοεκπαιδευτικά, η έγκυος μητέρα είναι χρήσιμο να γνωρίζει ότι τα έντονα σωματικά συμπτώματα και οι κρίσεις πανικού είναι ισχυρές σωματικές αντιδράσεις άγχους, οι οποίες είναι μεν δυσφορικές αλλά όχι επικίνδυνες. Τα συμπτώματα αυτά καθ’ αυτά δεν θα βλάψουν το μωρό ή την ίδια, αλλά ο καλύτερος τρόπος για να φροντίσει την ψυχοσυναισθηματική υγεία και των δύο είναι η αναζήτηση θεραπείας. Σε κάποιες περιπτώσεις, κρίνεται απαραίτητη και η φαρμακοθεραπεία, λαμβάνοντας πάντα υπόψιν τα κόστη και τα οφέλη για τη μητέρα και το μωρό.
Απλές, καθημερινές συνήθειες μπορούν να συμβάλουν στη διατήρηση μιας καλής ψυχικής υγείας στη διάρκεια της εγκυμοσύνης, όπως η ισορροπημένη διατροφή, η ξεκούραση και ο ύπνος, καθώς και η ενασχόληση με δραστηριότητες που προσφέρουν αυτο-φροντίδα. Η κατάλληλη σωματική άσκηση, ακόμα και μικρής διάρκειας, μπορεί να ενισχύσει την ψυχική και σωματική ευεξία της εγκύου. Η σχέση εμπιστοσύνης, η συζήτηση τυχόν προβληματισμών γύρω από την εγκυμοσύνη και το έμβρυο και η κατάλληλη πληροφόρηση από τον γιατρό και τη μαία θα συνεισφέρει στην καλύτερη διαχείριση των αναμενόμενων ανησυχιών.
Επιπλέον, η υποστήριξη από το περιβάλλον είναι πολύ σημαντική. Το περιβάλλον της μέλλουσας μητέρας χρειάζεται να είναι ένα περιβάλλον που την στηρίζει και την αγκαλιάζει. Η ενεργή συμμετοχή του συντρόφου είναι πολύτιμη. Η περίοδος της εγκυμοσύνης οφείλει να είναι μια κοινή εμπειρία του ζευγαριού. Η από κοινού, σταδιακή προσαρμογή στις διαφορετικές φάσεις της εγκυμοσύνης και γονεϊκότητας, η από κοινού προετοιμασία, το μοίρασμα των συναισθημάτων και των προσδοκιών μεταξύ των συντρόφων, ευνοεί την πορεία της εγκυμοσύνης και επηρεάζει θετικά την ψυχοσυναισθηματική υγεία της μητέρας και του εμβρύου.
Κλείνοντας, είναι σημαντικό να τονιστεί η αναγκαιότητα της έγκαιρης παρέμβασης και θεραπείας των αγχωδών συμπτωμάτων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι μέλλουσες μητέρες να βιώσουν μια πιο θετική εμπειρία εγκυμοσύνης και λοχείας. Η κατάλληλη φροντίδα και υποστήριξη της εγκύου στοχεύει παράλληλα στη διασφάλιση ενός καλού ξεκινήματος στη ζωή του παιδιού και στη διευκόλυνση της πλήρης ανάπτυξής του. Αυτό δρα προληπτικά στην εκδήλωση ψυχο-συναισθηματικών και αναπτυξιακών προβλημάτων στη βρεφική και παιδική ηλικία, σπάζοντας έτσι και το διαγεννεακό κύκλο ανάπτυξης ψυχικών διαταραχών.
Ψυχολόγος, PhD, MSc
