Φανταστείτε ένα παιδί που διατηρεί ένα άψογα προσεγμένο θρανίο στην τάξη, ένα αψεγάδιαστο τετράδιο, ένα εξαιρετικά τακτοποιημένο δωμάτιο στο σπίτι, να περνά τα απογεύματα διασφαλίζοντας ότι η εργασία του έγινε σχολαστικά και αδημονεί να είναι η καλύτερη στην τάξη. Τι θα μπορούσε να πηγαίνει στραβά εδώ και γιατί φαίνεται να μην είναι ικανοποιημένο αλλά μάλλον να έχει άγχος και αγχώδεις διαταραχές, αναρωτιούνται συχνά οι γονείς στις σχολικές ενημερώσεις για την πρόοδο των παιδιών.
«Το παιδί μου έμεινε ξύπνιο όλη τη νύχτα για να κάνει σωστά την εργασία του για το μάθημα Φυσικής. Είναι λίγο τελειομανής!»
Πράγματι, πολλές φορές οι γονείς θέτουν υψηλούς στόχους και προσδοκίες για τα παιδιά και λαμβάνουν μεγάλη ευχαρίστηση όταν τα παιδιά δείχνουν να ανταποκρίνονται. Συχνά πάλι, υπάρχει η πεποίθηση ότι η τελειομανία είναι σύμβολο μεγάλης επιτυχίας και δεν αναγνωρίζεται ως ένα σοβαρό πρόβλημα που κατακλύζει με άγχος κάθε λεπτό της ζωής του παιδιού. Είναι καλό για τα παιδιά να έχουν υψηλές προσδοκίες από τον εαυτό τους. Αλλά αν περιμένουν ότι όλα θα είναι τέλεια, δε θα είναι ποτέ ικανοποιημένα με την απόδοσή τους.
Τα τελειομανή παιδιά θέτουν μη ρεαλιστικούς στόχους για τον εαυτό τους. Ασκούν τεράστια πίεση σε εκείνα για να προσπαθήσουν να επιτύχουν τους στόχους τους. Ασχολούνται με τη σκέψη «όλα ή τίποτα». Είτε παίρνουν 99 αντί για 100 σε ένα τεστ Φυσικής δηλώνουν τραγική αποτυχία. Όταν δε, τα καταφέρνουν, το αποδίδουν στην καλή τύχη και ανησυχούν ότι δε θα μπορέσουν να επαναλάβουν τα ίδια αποτελέσματα.
Αιτίες άγχους και τελειομανίας στα παιδιά
Μια κοινή ερώτηση που μας τίθεται συχνά ως εκπαιδευτικοί είναι από πού πηγάζει η τελειομανία των παιδιών. Η έρευνα είναι αρκετά ανάμεικτη όταν μιλάμε για τις αναπτυξιακές ρίζες της τελειομανίας. Φαίνεται ότι οι πρώιμες εμπειρίες ενός παιδιού παίζουν ρόλο, όπως τα μηνύματα που λαμβάνουν και ακούνε τα παιδιά για την επιτυχία, τα επιτεύγματα και την αποτυχία. Για παράδειγμα, τα παιδιά με πολύ επικριτικούς γονείς, φαίνεται να αντιλαμβάνονται ότι οι γονείς τους περιμένουν από αυτούς να είναι τέλειοι και έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να δείξουν τελειομανικά χαρακτηριστικά. Επιπλέον, ιδιαίτερα ευαίσθητα και επιρρεπή στο άγχος, γίνονται πιο πιθανό να εκφράσουν τελειομανία.
Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι υπάρχουν αρκετοί παράγοντες που μπορεί να συμβάλλουν στην τελειομανία στα παιδιά.
Ακαδημαϊκές πιέσεις: Τα παιδιά μπορεί να φοβούνται ότι μια λιγότερο από τέλεια βαθμολογία θα υπονομεύσει τις προσπάθειές και νιώθουν ότι πρέπει να είναι τέλειοι για να φτάσουν «ψηλά» στη ζωή τους .
Επιθυμία για ευχαρίστηση: Μερικά παιδιά θέλουν να κερδίσουν θαυμασμό και στοργή δείχνοντας ότι μπορούν να είναι τέλεια από κάθε άποψη. Αυτό μπορεί να προέρχεται από την επιθυμία να μειώσουν το άγχος ενός γονέα ή μπορεί να είναι ο μόνος τρόπος να τραβήξουν την προσοχή.
Χαμηλή αυτοεκτίμηση: Οι τελειομανείς τείνουν να εστιάζουν στα λάθη τους και να ελαχιστοποιούν τα επιτεύγματά τους.
Γονικές επιρροές: Το να επαινείτε το παιδί σας για το ότι είναι το πιο έξυπνο παιδί σε ολόκληρο το σχολείο ή το καλύτερο σε μία τάξη θα μπορούσε να το κάνει να πιστέψει ότι τα λάθη είναι κακά. Μπορεί να πιστεύουν ότι πρέπει να πετύχουν με κάθε κόστος.
Γονείς που είναι τελειομανείς: Οι γονείς που είναι τελειομανείς είναι πιο πιθανό να μεγαλώσουν παιδιά που είναι τελειομανή.
Τραύμα: Οι τραυματικές εμπειρίες μπορεί να κάνουν τα παιδιά να αισθάνονται ότι δεν τα αγαπούν ή ότι δεν θα γίνουν αποδεκτά αν δεν είναι τέλεια.
Βιολογικοί παράγοντες: Οι έρευνες έχουν δείξει ότι η τελειομανία σχετίζεται στενά με ορισμένες ψυχικές ασθένειες, όπως η ιδεο-ψυχαναγκαστική διαταραχή και οι διατροφικές διαταραχές. Αυτό οδηγεί τους επιστήμονες να πιστεύουν ότι μπορεί να υπάρχει βιολογικό στοιχείο στην τελειομανία.
Πώς θα καταλάβουμε τα σημάδια
Τα προειδοποιητικά σημάδια τελειομανίας ποικίλλουν ανάλογα με την ηλικία του παιδιού και το είδος της τελειομανίας που βιώνει. Όμως, γενικά, τα συμπτώματα της τελειομανίας μπορεί να περιλαμβάνουν:
- Δυσκολία στην ολοκλήρωση των εργασιών γιατί η δουλειά δεν είναι ποτέ «αρκετά καλή»
- Υψηλό άγχος γύρω από την αποτυχία
- Υψηλή ευαισθησία στην κριτική (συνοδεύεται από κλάμα)
- Χαμηλή ανοχή απογοήτευσης όταν γίνεται ένα λάθος
- Αναβλητικότητα για την αποφυγή δύσκολων εργασιών
- Σκληρή αυτοκριτική
- Δυσκολία στη λήψη αποφάσεων ή στην ιεράρχηση εργασιών
- Επικριτική στάση απέναντι στους άλλους ανθρώπους
Πιθανοί κίνδυνοι της τελειομανίας
Το να είμαστε τελειομανείς δεν θα κάνει το παιδί μας να ανέβει στην κορυφή. Στην πραγματικότητα, η τελειομανία μπορεί να έχει το αντίθετο αποτέλεσμα.
Το άγχος για το λάθος εμποδίζει ορισμένους τελειομανείς να πετύχουν. Ο φόβος της αποτυχίας τους εμποδίζει να δοκιμάσουν νέα πράγματα. Τα παιδιά που είναι τελειομανή συχνά κρύβουν τον πόνο και την αναταραχή τους. Αισθάνονται υποχρεωμένα να φαίνονται τέλεια εξωτερικά και κατά συνέπεια, πολλά από αυτά υποφέρουν σιωπηλά, όταν προκύπτουν προβλήματα. Τα τελειομανή παιδιά έχουν ψηλότερα επίπεδα άγχους. Δεδομένου ότι αισθάνονται υποχρεωμένα να αποφύγουν τα λάθη, βρίσκονται υπό υψηλά επίπεδα στρες όλη την ώρα.
Ως απόρροια του γενικευμένου άγχους που βιώνουν παρατηρούμε συχνά στο παιδί:
- συχνά παλινδρόμηση σε κεκτημένες διαδικασίες όπως ούρηση το βράδυ
- συχνοουρία
- κρίσεις πανικού
- δυσκολίες στον ύπνο
- πονοκέφαλοι
- πόνοι στο στομάχι
- προβλήματα ύπνου
- ακατάπαυστο θυμό και οργή ή δυσκολία στο σχολείο.
Οι τελειομανείς διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίσουν κάποιο θέμα ψυχικής υγείας και συχνά υποβόσκει κάποια αγχώδη διαταραχή.
Πώς να αντιμετωπίσουμε την τελειομανία και το άγχος
Αν δείτε προειδοποιητικά σημάδια ότι το παιδί σας είναι ένας εκκολαπτόμενος τελειομανής, υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορείτε να κάνετε για να βοηθήσετε.
- «Πέφτουμε, σηκωνόμαστε, ελισσόμαστε»: Το να θέσουμε υψηλά πρότυπα ως γονείς έχει πολλά οφέλη για τα παιδιά, ωστόσο, να έχετε υπόψη σας και τις παγίδες. Δεν αρκεί να θέσουμε υψηλούς στόχους, εάν δε δείξουμε σε εκείνα ότι είμαστε ικανοί για «αλλαγή σχεδίου» όταν το πλάνο μας αποτύχει. Τα παιδιά είναι ικανά από μικρή ηλικία να εξασκηθούν σε αυτόν τον μηχανισμό σκέψης, αρκεί οι γονείς να τους μάθουν τον τρόπο. Υιοθετήστε λοιπόν, τη στάση της αποδοχής της αποτυχίας. «Δεν πήγαν τα πράγματα όπως θέλαμε, δεν πειράζει όμως θα σκεφτούμε κάτι άλλο. Θα έχουμε κι άλλες ευκαιρίες». Επενδύστε σε μία νέα νοοτροπία ανάπτυξης σκέψης (growth mindset).
- Βοηθήστε το παιδί σας να αναπτύξει υγιή αυτοεκτίμηση. Ενθαρρύνετε το παιδί σας να συμμετάσχει σε δραστηριότητες που το βοηθούν να αισθάνεται καλά με αυτό που είναι, όχι μόνο με αυτό που καταφέρνει. Ο εθελοντισμός, η εκμάθηση νέων πραγμάτων και η ενασχόληση με καλλιτεχνικές δραστηριότητες είναι μερικοί τρόποι για καλλιέργεια υγιούς αυτοεκτίμησης.
- Βοηθήστε το παιδί σας να αναγνωρίσει τι μπορεί να ελέγξει και τι όχι. Είτε το παιδί σας θέλει να είναι ο καλύτερος μπασκετμπολίστας σε ολόκληρο το σχολείο είτε να παίρνει άριστα σε κάθε εξέταση βιολογίας, ξεκαθαρίστε ότι δεν μπορεί να ελέγξει πολλές φορές τις περιστάσεις που επηρεάζουν την επιτυχία, όπως πόσο δύσκολα είναι τα θέματα που θα επιλέξει ο δάσκαλος. Μπορεί όμως να ελέγξει την προσπάθεια.
- Ενθαρρύνετε τα παιδιά να αναλαμβάνουν δύσκολες καταστάσεις - όπως το να παίζουν ένα άθλημα στο οποίο δε διαπρέπουν - απλά για να το διασκεδάσουν. Επιτρέψτε τους να αποδεχτούν την αποτυχία και να μάθουν ότι είναι δυνατόν να είναι ατελείς και να έχουν μια καλή ζωή
- Μοντέλο υγιούς αυτό-ομιλίας. Διδάξτε στο παιδί σας να χρησιμοποιεί αυτό-συμπόνια σε αντίθεση με τη σκληρή αυτοκριτική. Κάντε συζητήσεις με τον εαυτό σας δυνατά για να δείξετε στο παιδί σας ότι συμπεριφέρεστε με καλοσύνη στον εαυτό σας ακόμα όταν κάνατε εσείς οι ίδιοι κάποιο λάθος. π.χ «Ξέχασα να πάω στην τράπεζα σήμερα πριν κλείσουν. Θα προσπαθήσω να πάω νωρίτερα αύριο» ή «Δεν πρόσεχα το μάτι της κουζίνας και έκαψα το δείπνο μας. Δεν πειράζει, θα βρω κάτι άλλο να φάμε σήμερα!». Όπου χρειάζεται, μιλήστε ανοιχτά για τα δικά σας λάθη και ενθαρρύνετε τους δασκάλους και τους προπονητές να κάνουν το ίδιο.
- Επαινέστε τις προσπάθειες του παιδιού σας παρά το αποτέλεσμα. Αποφύγετε να επαινείτε το παιδί σας επειδή πήρε 100 σε ένα τεστ ορθογραφίας. Αντίθετα, επαινέστε το που μελετά σκληρά. Επίσης, επαινέστε το για το ότι συμπεριφέρεται στους άλλους με καλοσύνη ή για το ότι είναι καλός φίλος. Ξεκαθαρίστε ότι η επιτυχία δεν είναι το μόνο σημαντικό πράγμα στη ζωή.
Να θυμάστε…
Η αποδοχή του λάθους μέσα από την αποδοχή των γονέων είναι εκείνη που θα βοηθήσει ένα παιδί να απενοχοποιήσει τα λάθη και τις αποτυχίες του . Μέσα από την αποδοχή θα μπορέσει να περπατήσει στον δικό του δρόμο και να διαγράψει μία διαδρομή που θα επιτρέπει στον εαυτό του να πέσει, θα ξέρει πώς να σηκωθεί θα ξέρει να ανακάμπτει και θα μπορεί να ελίσσεται. Έτσι, θα μπορεί να διαχειρίζεται το άγχος και θα απολαμβάνει την κάθε στιγμή σε όποια ηλικία και αν είναι.
Αλέξια Λέττη,
Παιδαγωγός
MSc Ειδική Αγωγή στην Εκπαίδευση,
Ειδίκευση στη Σχολική Ψυχολογία
