Παιδικές ζωγραφιές: Τι μαρτυρούν οι ζωγραφιές των παιδιών

Τα παιδιά συνήθως εξερευνούν τον κόσμο γύρω τους μέσω πνευματικών, σωματικών και συναισθηματικών μεθόδων. Το μολύβι, το πινέλο και το χαρτί είναι τα καλύτερα μέσα για να μεταφέρουν τις πιο τρυφερές ελπίδες και τους βαθύτερους φόβους τους στις παιδικές ζωγραφιές. Η εξέλιξη των ζωγραφιών που κάνουν τα παιδιά σε μια χρονική περίοδο μπορεί να αναδειχθεί σημαντική καθώς και να καθορίσει ικανότητες και δεξιότητες για την μετέπειτα ανάπτυξή τους.

Στην αρχή, οι παιδικές ζωγραφιές χρησιμοποιήθηκαν στα τεστ νοημοσύνης των παιδιών. Σύντομα όμως έγινε φανερό ότι τα σχέδια των παιδιών ανοίγουν ένα «παράθυρο» στις σκέψεις και τα συναισθήματά τους. Σύμφωνα με βασική υπόθεση της ψυχολογίας, το παιδικό ιχνογράφημα, αποτελεί μια πλούσια προβολή του συναισθηματικού κόσμου των παιδιών.

Τα παιδιά περνούν από διάφορα εικαστικά στάδια ανάλογα με την ηλικία που διανύουν. Ξεκινούν τη διαδικασία ζωγραφικής τους όσο νωρίτερα μπορούν να κρατήσουν σωματικά ένα σκεύος ζωγραφικής. Από τις πρώτες τους προσπάθειες για ένα σχέδιο, που αποτελείται από τυχαία σημάδια και γραμμές, μέχρι το πρώτο τους αναπαραστατικό σχέδιο, τα παιδιά καταβάλλουν προσπάθειες να επικοινωνήσουν με τον κόσμο γύρω τους και να δημιουργήσουν νόημα μέσω των εικόνων που έχουν δημιουργήσει.

Η ερμηνεία μιας παιδικής ζωγραφιάς είναι μια σύνθετη διαδικασία και δεν μπορούμε να εξάγουμε μεμονωμένα συμπεράσματα για την προσωπικότητα ενός παιδιού. Ωστόσο μαρτυρά αρκετά γενικά χαρακτηριστικά, σκέψεις, βαθύτερους φόβους, άγχη, κρυφά συναισθήματα.

Ερμηνεία παιδικής ζωγραφιάς ως προς τις φιγούρες

• Ένα συμμετρικό, απλό, με ελαφρά χρώματα σχέδιο, χωρίς πολλές φιγούρες σημαίνει ότι πρόκειται για άτομο προσαρμοσμένο στη ζωή, τακτικό, παρατηρητικό, με έντονα τα σημάδια της ψυχικής υγείας.

• Ένα μεγάλο και επιβλητικό ανθρώπινο σώμα σημαίνει πως το εν λόγω πρόσωπο τυγχάνει θαυμασμού από το παιδί και θέλει να του μοιάσει.

• Το ασυνήθιστα μεγάλα κεφάλια είναι ένδειξη τάσεων αυτοπροβολής. (αναμενόμενο ωστόσο σε παιδιά μέχρι 6 ετών)

• Αντίθετα, ασυνήθιστα μικρά κεφάλια μπορεί να είναι ένδειξη επώδυνων εμπειριών κατά την περίοδο της πρώτης διατροφής και του απογαλακτισμού, όπως τροφικές ιδιαιτερότητες, γαστρεντερικές διαταραχές, τραυματικές εμπειρίες.

• Η απεικόνιση της οικογένειας μέσα σε μια κορνίζα δείχνει ότι το παιδί βιώνει πολύ αυστηρά τη διαπαιδαγώγηση που δέχεται και πολύ έντονα τον έλεγχο πάνω στον ψυχικό του κόσμο (συναισθήματα, παρορμήσεις, σκέψεις)

• Εκφραστικά μάτια, σημαίνει εξωστρεφή κοινωνικό τύπο, ενώ το αντίθετο φανερώνει κλειστό και εσωστρεφή τύπο με τάσεις απομόνωσης.

• Η έλλειψη στόματος αποτελεί ένδειξη πιθανών καταναγκασμών και άγχους ή αλλιώς φανερώνει µια ντροπαλότητα και τάσεις για κοινωνική απόσυρση.

• Αν ζωγραφίζοντας τοποθετεί το ένα χρώμα πάνω στο άλλο με σκοπό να καλύψει το πρώτο, αυτό σημαίνει πως προσπαθεί να καλύψει τα πραγματικά του συναισθήματα.

• Αν χωρίζει σε τμήματα τους χρωματισμούς με έντονες διαχωριστικές γραμμές, αποκαλύπτεται πως στο σπίτι υπάρχει πειθαρχία με αυστηρούς κανονισμούς.

• Η έλλειψη ματιών δείχνει πιθανούς καταναγκασμούς και άγχος, ενώ έχει βρεθεί σε περιπτώσεις κατάθλιψης.

• Η σχεδίαση των γεννητικών οργάνων με τρόπο εμφανή αποτελεί ένδειξη μιας  επιθετικότητας του παιδιού.

• Η έμφαση που δίνεται στα κουμπιά αποτελεί μια φυσιολογική αντίδραση στα παιδιά μικρής ηλικίας, ενώ στα μεγαλύτερα φανερώνει εξάρτηση από τη μητέρα.

Ερμηνεία παιδικής ζωγραφιάς ως προς τα χρώματα

• Κόκκινο: Αντιστοιχεί στην αισιοδοξία και στη διάθεση για ζωή. Η υπερβολική του χρήση σημαίνει νευρική συμπεριφορά και εκρήξεις θυμού.
• Κίτρινο: Φανερώνει καλή πνευματική επικοινωνία, αναλυτική σκέψη , καλή λεκτική έκφραση.
• Πράσινο: Είναι το χρώμα της ισορροπίας. Φανερώνει κοινωνικότητα και  ευαισθησία.
• Μπλε: Η γενική του σημασία είναι η αλήθεια. Επιδρά χαλαρωτικά, ηρεμεί και απαλύνει. Το έντονο, σκούρο μπλε, έχει μια τάση προς το συντηρητισμό, την αυστηρότητα, το παραδοσιακό. Το χρησιμοποιούν τα παιδιά όταν αρχίζει να αναπτύσσεται η λογική τους σκέψη.
• Ροζ: Είναι η πιο λεπτή απόχρωση του κόκκινου και γι’ αυτό χαρακτηρίζεται ως το χρώμα της καρδιάς. Σημαίνει αγάπη, αποδοχή, εμπιστοσύνη. Στην υπερβολή του όμως, σημαίνει μια ταραγμένη σχέση με την πραγματικότητα, μια συνειδητή αποστροφή για τα ουσιαστικά πράγματα της ζωής και φόβους μπρος στη σκληρή πραγματικότητα.
• Λευκό: Είναι σύμβολο αγνότητας και αθωότητας. Φανερώνει τη διαφάνεια. Σε υπερβολική δόση σημαίνει όμως ψυχρότητα και αποστροφή. Χρησιμοποιείται συχνά από άτομα με ψυχικές διαταραχές.
• Μαύρο: Εκφράζει θλίψη, απώλεια, μελαγχολία. Σκεπάζει και κρύβει. Ψυχολογικά σημαίνει φόβος και άρνηση ζωής. Χαρακτηρίζει το μη κοινωνικό άτομο και την επιθυμία του να εξαφανιστεί από το «έξω», να κρυφτεί.

Τέλος, παρατηρούμε ότι:

• ένα παρορμητικό παιδί επιλέγει συνήθως να σχεδιάζει ανθρώπους με μεγάλα άκρα, χωρίς λαιμό ή ασυμμετρία στα άκρα.
• ένα ανήσυχο παιδί συχνά επιλέγει σύννεφα, βροχή, πουλιά να πετάνε, πρόσωπα χωρία μάτια.
• το ντροπαλό παιδί μικρές φιγούρες, χωρίς μύτη ή στόμα, μικροσκοπικά σχέδια και άκρα πολύ κοντά στο σώμα.
• τα θυμωμένα παιδιά ζωγραφίζουν μεγάλα χέρια, έντονα δόντια, μακριά χέρια και έντονα μάτια
• ενώ τα ανασφαλή παιδιά  φιγούρες με μικροσκοπικά χέρια ή χωρίς χέρια, κοντά πόδια, συνήθως οι ενήλικες μοιάζουν με παιδιά, στραβές φιγούρες με αχνή γραφή.

Οι παιδικές ζωγραφιές είναι ωστόσο ένα βοηθητικό εργαλείο και όχι το πρώτο και βασικό μέσο για να εντοπίσουμε τι απασχολεί τα παιδιά μας, τους φόβους και τα άγχη τους.

Το σπουδαιότερο είναι να είμαστε σε διαρκή και ουσιαστική επαφή μαζί τους, κρατώντας  διαρκώς ανοιχτό τον δίαυλο επικοινωνίας μέσα από την επαφή μας και τη συζήτηση μαζί τους. Γι’ αυτό, ζητάτε συχνά από τα παιδιά να ζωγραφίζουν, αλλά αφήστε να σας περιγράφουν όσα εκείνα βλέπουν μέσα από τα δικά τους μάτια.

Αλέξια Λέττη
Παιδαγωγός
MSc Ειδική Αγωγή στην Εκπαίδευση - Eιδ. Σχολική Ψυχολογία