Πώς ανατρέφουμε παιδιά με θετική στάση ζωής

Τι θέλουμε περισσότερο από τα παιδιά μας; Υγεία, ευημερία, ουσιαστικές ανθρώπινες σχέσεις και καλύτερους βαθμούς δεν θα ήταν άσχημα. Οι τελευταίες έρευνες δείχνουν ότι υπάρχει ένας συγκεκριμένος παράγοντας που μπορεί να διαδραματίσει αποφασιστικό ρόλο για να επιτευχθούν όλα αυτά τα μεγάλα όνειρα: Η θετική στάση ζωής. Θετικότητα δε σημαίνει ότι ξυπνάμε κάθε μέρα και ζωγραφίζουμε χαμογελαστές φατσούλες. Αντιθέτως, οι ειδικοί πιστεύουν πως είναι μία πρακτική δεξιότητα που μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά και τους μετέπειτα ενήλικες να αντιμετωπίσουν καλύτερα τις προκλήσεις της ζωής. «Η θετική στάση ζωής αφορά το μέλλον, τη βεβαιότητα και την πίστη ότι τα πράγματα θα πάνε καλά», εξηγεί η Κριστίν Κάρτερ, Κοινωνιολόγος στο Greater Good Science Center στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, Berkeley και συγγραφέας του «Raising Happiness:10 Simple Steps for more joyful kids and happier parents». Ενισχυμένοι από αυτή την πεποίθηση, οι θετικοί άνθρωποι θεωρούν ότι τα προβλήματά τους είναι προσωρινά και δεν τα παίρνουν προσωπικά. Ας πάρουμε για παράδειγμα την περίπτωση που ένα παιδί διαπιστώνει ότι ο φίλος του δεν θέλει να κάτσει μαζί του στο σχολικό. Το θετικό παιδί θα συμπεράνει ότι ο φίλος του απλώς θέλει να μάθει τα νέα μιας συμμαθήτριάς του που κάθεται τρεις σειρές πιο πίσω. «Οι θετικοί άνθρωποι δε δίνουν μεγάλη σημασία σε μικρά γεγονότα», εξηγεί η Ταμάρ Τσάνκσι, Ψυχολόγος και συγγραφέας του «Freeing your child from negative thinking» και συμπληρώνει: «Δεν μεγεθύνουν τα προβλήματα». Αντιθέτως, «ένα παιδί με αρνητικό τρόπο σκέψης, με την πρώτη δυσμενή εξέλιξη νομίζει ό,τι όλα θα πάνε στραβά και πως το φταίξιμο είναι δικό του», εξηγεί η Τσάνσκι. Στο ίδιο παράδειγμα με το σχολικό, θα σκεφτόταν: «Ο φίλος μου με μισεί. Είμαι βαρετός. Κανείς δεν θέλει να είναι φίλος μου». «Τόσο o θετικός τρόπος όσο και ο αρνητικός τρόπος σκέψης μπορούν να μετατραπούν σε αυτοεκπληρούμενες προφητείες», εξηγεί η Σουζάν Σέγκερστρομ, Καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κεντάκι και συμπληρώνει: «Εάν δεν πιστεύεις ότι τα πράγματα μπορούν να πάνε καλά, τότε το πιθανότερο είναι πως δεν θα κάνεις καμία ενέργεια για τη θετική έκβαση μίας κατάστασης, ειδικότερα εάν η δουλειά που χρειάζεται να γίνει είναι δύσκολη ή απαιτητική, όπως να διαβάσεις για να γράψεις καλά στο διαγώνισμα των μαθηματικών. Αυτό σημαίνει πως οι αισιόδοξοι είναι πιθανότερο να καταβάλουν κάποια προσπάθεια για την επιτυχία, που στη συνέχεια τους κάνει να αισθάνονται ακόμη καλύτερα για το μέλλον. Αντιθέτως οι άνθρωποι με αρνητικό τρόπο σκέψης παραιτούνται. Ακόμη και όταν σημειώνουν κάποια επιτυχία, το πιθανότερο σενάριο είναι να την αποδώσουν σε τυχαίους παράγοντες». Τι μπορείτε λοιπόν να κάνετε εάν το παιδί σας είναι απαισιόδοξο; Κατ’ αρχήν χρειάζεται να συνειδητοποιήσετε πως ο αρνητικός τρόπος σκέψης δεν είναι ένα σταθερό χαρακτηριστικό της προσωπικότητας, αλλά μία στρατηγική που μπορεί να διδαχθεί και να βελτιωθεί με την πρακτική. Εξαλείψτε την αρνητικότητα

• Σταματήστε τα απόλυτα κλισέ. Η Τσάνσκι καλεί τους γονείς να προσέχουν φράσεις που δείχνουν έναν απόλυτο τρόπο σκέψης. «Αυτό συμβαίνει πάντα». «Δεν κάνω ποτέ τίποτα σωστά», είναι φράσεις που περιγράφουν (και ενδεχομένως προκαλούν) τελεσίδικες καταστάσεις. Μην χρησιμοποιείτε λέξεις όπως το «ποτέ» και το «πάντα» και προτιμήστε πιο διαλλακτικές και λιγότερο ακραίες εκφράσεις όπως «μερικές φορές νικάει η δική μας ομάδα».  
• Βοηθήστε το παιδί σας να επαναπροσδιορίσει τις αποτυχίες. Εάν έχει αναστατωθεί με κάτι (επειδή δεν πήγε καλά σε κάποιο διαγώνισμα), το πρώτο που χρειάζεται να κάνετε είναι να αναγνωρίσετε την απογοήτευσή του. «Το παιδί χρειάζεται να νοιώθει ότι το ακούν και το καταλαβαίνουν», εξηγεί η παιδοψυχολόγος Λιν Κένι. Το επόμενο βήμα: Βρείτε θετικούς τρόπους να περιγράψετε αυτό που συνέβη. «Η ορθογραφία είναι πρόκληση. Έχω όμως, καλή μνήμη και την επόμενη φορά θα τα καταφέρω» ή «Το μπάσκετ είναι δύσκολο, αλλά είμαι καλός στο τένις».  
• Είναι επίσης σημαντικό να προτείνετε βήματα που μπορούν να αποφέρουν καλύτερα αποτελέσματα. Εάν ένα παιδί είναι στεναχωρημένο επειδή αντιμετωπίζει προβλήματα στο σχολείο, μπορείτε να το διδάξετε πώς να βλέπει την κατάσταση διαφορετικά. Θα πρέπει όμως, να το βοηθήσετε επίσης να αναπτύξει τις δεξιότητες που θα του δώσουν τη δυνατότητα να ξεπεράσει το πρόβλημά του. Μπορείτε να του προτείνετε να διαβάζει λίγο περισσότερο ή να κοιμάται καλά τη νύχτα πριν από κάποιο διαγώνισμα ή να παίζετε μαζί παιχνίδια ορθογραφίας και αριθμητικής. Από τη στιγμή που το παιδί θα βιώσει κάποια επιτυχία, θα θέλει να προσπαθήσει περισσότερο. Και αυτό γιατί θα διαπιστώσει με προσωπική εμπειρία ότι οι προσπάθειες μπορούν να αποδώσουν.  
• Επαινέστε σωστά. Επικεντρωθείτε στην προσπάθεια και όχι στο αποτέλεσμα. Μην πείτε «μπράβο που τα κατάφερες» αλλά «μπράβο που συνέχισες να προσπαθείς σε κάτι τόσο δύσκολο». Το ζητούμενο είναι να ενισχύσετε την πεποίθηση ότι η επιτυχία έρχεται με την προσπάθεια. Αυτό είναι το κεντρικό δόγμα του θετικού τρόπου σκέψης. Εάν αντιθέτως πείτε: «Πήρες «Α». Είσαι τόσο έξυπνος» τότε το παιδί μπορεί να πιστέψει ότι μπορεί και να μην είναι τόσο έξυπνο εάν κάποια στιγμή βρεθεί αντιμέτωπο με ένα «Β».  
• Διατηρήστε και εσείς τη θετικότητά σας. Εάν το παιδί σας είναι απαισιόδοξο, μπορεί εύκολα να παρασυρθείτε και εσείς. Ας υποθέσουμε ότι είστε στο αυτοκίνητο πηγαίνοντας σχολείο και το παιδί σας πει: «Όλα είναι απαίσια». Μπορεί κι εσείς να σκεφτείτε: «Είναι τόσο στεναχωρημένος. Είμαι κακή μητέρα τελικά». Βρείτε τη δύναμη να αντισταθείτε σε αυτόν τον αρνητικό τρόπο σκέψης. Μην πέσετε στην παγίδα να θεωρήσετε ότι κάθε πρόβλημα είναι μεγάλο και ανυπέρβλητο. Υποβαθμίστε το αμέσως. Σκεφτείτε τι χρειάζεται να κάνετε για να βοηθήσετε το παιδί την ίδια στιγμή. Τι γίνεται όμως, εάν είστε και εσείς στις μαύρες σας εκείνη την στιγμή; «Να είστε καλή με τον εαυτό σας», απαντά η Κάρτερ και σημειώνει ότι οι δικές σας προσπάθειες για θετικό τρόπο σκέψης, όσο ατελείς και αν είναι, αποτελούν πρότυπο για το παιδί. Αντί να αυτοτιμωρείστε επειδή γυρίσατε σπίτι αργά από τη δουλειά και δεν προλάβατε να μαγειρέψετε, είναι καλύτερα να χαλαρώσετε και απλώς να παραγγείλετε φαγητό. (Ποιος θα γκρινιάξει για μια πίτσα;)

Τονίστε τα θετικά σημεία

• Χρησιμοποιήστε την παιδική φαντασία.  Οι έρευνες δείχνουν ότι οι ενήλικες που γράφουν καθημερινά για τους στόχους και τα όνειρά τους είναι πιο αισιόδοξοι και σκέφτονται πιο θετικά. Μπορείτε να κάνετε μία αντίστοιχη παιδική άσκηση. Ρωτήστε το παιδί: «Εάν μπορούσες να γίνεις ό,τι ήθελες, τι θα διάλεγες;» (ο καλύτερος ποδοσφαιριστής στον κόσμο, πυρηνικός φυσικός, αστροναύτης κ.λπ). Ζητήστε από τα μεγαλύτερα παιδιά να αποτυπώσουν αυτές τις σκέψεις με μολύβι και χαρτί. «Το θέμα δεν είναι να τεθούν ρεαλιστικοί στόχοι, αλλά να σκεφτούμε με φαντασία για το μέλλον. Κάθε φορά που το παιδί μιλάει για τα όνειρά του, ενεργοποιεί τη θετικότητά του», εξηγεί η Κάρτερ.  
• Ξεκινήστε το «χαρούμενο ημερολόγιο». Οι μεγαλύτεροι αναπολούμε την παιδική ηλικία ως περίοδο γλυκιάς αθωότητας. Σύμφωνα με την Καθηγήτρια Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Davis, Κριστίν Λαγκούτα όμως, τα μικρά παιδιά συνήθως επικεντρώνονται στα αρνητικά συναισθήματα (κι αυτό οφείλεται στο ένστικτο της επιβίωσης). «Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας κάνουν πολλές ερωτήσεις για τα συναισθήματα. Θέλουν να μάθουν γιατί οι άνθρωποι νευριάζουν ή γιατί στεναχωριούνται. Δεν ρωτούν πολλά όμως, για τη χαρά», εξηγεί. Εκείνη, χρησιμοποίησε με την κόρη της το κόλπο του «χαρούμενου ημερολογίου». Κάθε μέρα έγραφαν πέντε πράγματα που έκαναν την κόρη της να χαμογελάσει. «Εάν αναγνωρίσεις τι σε κάνει χαρούμενο, τότε μπορείς να έχεις πιο για το μέλλον», εξηγεί η Λαγκούτα.  
• Εκπαιδεύστε τα παιδιά σας να δίνουν σημασία στα καλά πράγματα που τα περιτριγυρίζουν, ακόμη και στα πιο μικρά. Η Λαγκούτα διηγείται πως όταν ο γιος της ήταν 5 χρονών, κατά τη διάρκεια των διακοπών χτύπησε το πόδι του. «Τότε άνθρωποι άγνωστοι σε μας προσφέρθηκαν να μας βοηθήσουν, να τον πηγαίνουν βόλτα και να τον κάνουν να νιώσει καλύτερα. Όταν αργότερα το συζητήσαμε, μιλήσαμε πολύ γι’ αυτούς τους ανθρώπους που το βοήθησαν. Έτσι μετατρέψαμε μία τραυματική εμπειρία σε ένα θετικό γεγονός».  
• Διδάξτε τους την αξία της προσμονής. Έχετε αναρωτηθεί ποτέ γιατί η αγαπημένη ημέρα των περισσότερων ανθρώπων είναι η Παρασκευή; Γιατί τότε έχουν την προσμονή του Σαββατοκύριακου που ακολουθεί με τα μεγαλεπήβολα σχέδια. Βρείτε λοιπόν πράγματα που περιμένετε με ανυπομονησία και χαρά. Κρατήστε ένα οικογενειακό ημερολόγιο όλων των διασκεδαστικών δραστηριοτήτων που έχετε προγραμματίσει για τις επόμενες ημέρες (σινεμά, πάρκο με τους φίλους κλπ). Μη σημειώνετε μόνο το ραντεβού με τον οδοντίατρο και τις ημερομηνίες που λήγουν οι λογαριασμοί.