Το μικρό μωρό σου μεγαλώνει… Και πριν καλά-καλά το καταλάβεις, γίνεται ένα 2 παιδί ετών! Καθώς αφήνει πίσω του τη βρεφική περίοδο και κατευθύνεται προς τη νηπιακή, ένα πλήθος αλλαγών και μεταβάσεων λαμβάνουν χώρα, από τη συμπεριφορά μέχρι την ψυχολογία του.
Κινητικές δεξιότητες
Κατά τον δεύτερο χρόνο της ζωής του, το παιδί είναι συνήθως πολύ δραστήριο. Περπατάει μόνο του, αρχίζει να τρέχει, σκαρφαλώνει και πηδάει, μπορεί να κλωτσήσει ή να πετάξει μία μπάλα, να μεταφέρει μικρά αντικείμενα, κλπ. Ο συντονισμός χεριού - ματιού βελτιώνεται, επιτρέποντας στο νήπιο να εξερευνήσει τα αντικείμενα γύρω του (μπορεί για παράδειγμα να αναποδογυρίσει ένα δοχείο για να αδειάσει το περιεχόμενό του), σε σημαντικά μεγαλύτερο βαθμό από τον προηγούμενο χρόνο.
Γλωσσικές δεξιότητες
Το λεξιλόγιο του παιδιού αυξάνεται ραγδαία ειδικά κατά το δεύτερο εξάμηνο του δεύτερου έτους. Από μία ή δύο λέξεις που λέει το παιδί περίπου στους 12 μήνες, το λεξιλόγιό του θα φτάσει σε τουλάχιστον 50 λέξεις μέχρι την ηλικία των 2. Τα περισσότερα δίχρονα σχηματίζουν απλές προτάσεις δύο λέξεων και μπορούν να ακολουθήσουν εντολές δύο βημάτων («μάζεψε το παιχνίδι σου από το πάτωμα και δώσ’ το σε μένα»). Βέβαια, το δίχρονο παιδί κατανοεί περισσότερα απ’ ότι μπορεί να εκφράσει λεκτικά. Αυτό μπορεί να του πυροδοτήσει μια έντονη αίσθηση ματαίωσης, κάτι που θα παρουσιάσουμε αργότερα.
Γνωστικές δεξιότητες
Το 2χρονο παιδάκι μπορεί να κατηγοριοποιήσει αντικείμενα με βάση το χρώμα ή το σχήμα τους, μπορεί να ακολουθήσει και να βρει που είναι κάποιο αντικείμενο ακόμα κι αν το κρύψουν από το οπτικό του πεδίο και αρχίζει να εμπλέκεται σε συμβολικό παιχνίδι (αναπαριστά ρόλους και δραστηριότητες της καθημερινής ζωής μέσω του παιχνιδιού).
Κοινωνικο/συναισθηματικές δεξιότητες
Στην ηλικία αυτή, το παιδί μιμείται τη συμπεριφορά των ατόμων γύρω του. Αρχίζει να ενδιαφέρεται για παιδάκια της ηλικίας του, αν και δεν εμπλέκεται ακόμα σε παιχνίδι μαζί τους. Τα δίχρονα παιδιά μπορούν να παίζουν παράλληλα με τους συνομήλικους τους, αλλά συνήθως όχι σε αλληλεπίδραση μαζί τους.
Το νήπιο των 2 ετών αναπτύσσει την αίσθηση του εαυτού του και έχει επίγνωση ότι είναι ξεχωριστό και ανεξάρτητο από τους άλλους. Το άγχος αποχωρισμού που εμφανίζεται περίπου στους 7 μήνες, κορυφώνεται κατά το πρώτο εξάμηνο του δεύτερου έτους και αρχίζει να υποχωρεί μετά τους 18 μήνες. Έτσι, το δίχρονο αναζητά περισσότερη ανεξαρτησία και ελευθερία, παρ’ όλο που το άγχος αποχωρισμού από τον φροντιστή μπορεί να το οδηγεί και πάλι σε κλάμα και συμπεριφορές προσκόλλησης. Το μικρό νήπιο ‘παλεύει’ μεταξύ αυτής της ανάγκης για εξάρτηση και της επιθυμίας για ανεξαρτησία. Την περίοδο αυτή, το νήπιο συχνά αρχίζει να επιδεικνύει ανυπακοή και άρνηση.
‘Τα τρομερά δύο’ δεν είναι και τόσο τρομερά
Ο όρος ‘τρομερά δίχρονα’ έχει χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει την αναπτυξιακή́ φάση που χαρακτηρίζεται από́ την προκλητική́ συμπεριφορά́ του δίχρονου παιδιού, το οποίο εμφανίζει ξεσπάσματα θυμού (κλαίει, κλωτσάει, δαγκώνει κλπ.), αρνείται να κάνει ότι του ζητήσουν και δοκιμάζει συνεχώς τα όρια. Το ΄όχι΄ έχει γίνει η αγαπημένη λέξη του μικρού παιδιού, που επιμένει να αρνείται ότι του ζητάνε και να διεκδικεί αυτά που θέλει! Το δίχρονο επεξεργάζεται και δοκιμάζει τα πάντα γύρω του, γεγονός που μπορεί να τον βάλει σε κίνδυνο.
Παρ’ όλο που αυτό μπορεί να δημιουργεί προκλήσεις για τους φροντιστές, πρέπει να σημειωθεί ότι οι συμπεριφορές αυτές είναι ο φυσιολογικός τρόπος του νηπίου να χτίσει την αυτονόμηση του (αφήνοντας πίσω τη συμβιωτική φάση ζωής του βρέφους με τον φροντιστή), να επεξεργαστεί την αναπτυσσόμενη ανεξαρτησία του και να ανακαλύψει τον κόσμο γύρω του.
Τα δίχρονα παιδιά βρίσκονται σε ένα στάδιο στο οποίο αναδύεται η αίσθηση του εαυτού τους. Έχουν ισχυρή θέληση, ξέρουν τι θέλουν και το διεκδικούν έντονα. Συχνά όμως δεν έχουν αναπτύξει τις γλωσσικές και επικοινωνιακές δεξιότητες για να εκφράσουν την ακριβή ανάγκη ή επιθυμία τους. Ακόμη, η έντονη επιθυμία του νηπίου να κάνει κάτι μόνο του (π.χ. να ρίξει το χυμό στο ποτήρι του) μπορεί να ματαιώνεται όταν δυσκολεύεται να το φέρει εις πέρας, καθώς οι εξελισσόμενες κινητικές δεξιότητές του δεν του επιτρέπουν ακόμα λεπτούς χειρισμούς. Οι μη αναπτυγμένες γλωσσικές και κινητικές δεξιότητες μπορεί να του δημιουργήσουν μία έντονη αίσθηση ματαίωσης, που το οδηγεί σε ξεσπάσματα θυμού.
Φυσικά, το δίχρονο που κατακλύζεται από έντονα αρνητικά συναισθήματα και ξεσπάει, δεν αντιδρά λογικά ή σκόπιμα. Δεν συμπεριφέρεται άσχημα με πρόθεση. Δεν έχει μάθει ακόμα να ρυθμίζει τα συναισθήματά του και είναι ο ρόλος του ενήλικα να το υποστηρίξει σ’ αυτό. Ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα που προκαλεί ματαίωση και ενδεχομένως ξεσπάσματα θυμού ή συναισθηματική κατάρρευση (τα λεγόμενα tandrums και meltdowns), είναι όταν το δίχρονο παιδάκι επιθυμεί κάτι έντονα αλλά δεν έχει αναπτύξει ακόμα την ικανότητα να περιμένει μέχρι να ικανοποιηθεί η ανάγκη ή η επιθυμία του. Επίσης, τα δίχρονα παιδιά δεν έχουν αναπτύξει ακόμα τον έλεγχο των παρορμήσεων που απαιτείται ώστε να είναι σε θέση να σταματήσουν τον εαυτό τους από κάτι που έχουν την παρόρμηση να κάνουν.
Ακόμη, η αναπτυσσόμενη αίσθηση ανεξαρτησίας του νηπίου το κάνει επιρρεπές στο να αμφισβητήσει τους κανόνες. Το δίχρονο παιδί διεκδικεί την αυτονόμησή του απλά διαφωνώντας με τους φροντιστές τους (κάτι παρόμοιο κάνουν και οι έφηβοι!) Το δίχρονο παιδί γίνεται ανυπάκουο και τσεκάρει τα όρια για να ανακαλύψει τι είναι και τι δεν είναι επιτρεπτό, και τεστάρει μαζί την υπομονή των γονιών του!
Ως γονείς, είναι σημαντικό να βρείτε τρόπους να ενισχύσετε στο παιδί τη συνεργασία μαζί σας ενώ παράλληλα διευκολύνεται την ανάγκη του για αυτονόμηση και εξερεύνηση, φυσικά κρατώντας το ασφαλές, αλλά και να το υποστηρίξετε ώστε να διαχειριστεί σιγά-σιγά τα δύσκολα συναισθήματα και τα ξεσπάσματα του.
Μερικές προτάσεις για την αντιμετώπιση των προκλήσεων από τους γονείς
- Πρώτα απ’ όλα, τα ξεσπάσματα του νηπίου συμβαίνουν πιο συχνά όταν είναι πεινασμένο ή κουρασμένο. Είναι επομένως σημαντικό να φροντίζετε ώστε να έχουν καλυφθεί οι ανάγκες του πριν βγείτε έξω (να έχει φάει και πάρει τον υπνάκο του) και να έχετε προνοήσει για το τι θα χρειαστεί όσο είστε εκτός σπιτιού.
- Επιτρέψτε στο δίχρονο παιδάκι να έχει κάποιον έλεγχο, προσφέροντας του δύο επιλογές: «Θα ήθελες να φας τη μπανάνα ή τις φράουλες;». Αντί για ρητές εντολές («Φάε τη μπανάνα σου») που συχνά θα προκαλέσουν μια ηχηρή άρνηση, μπορείτε να παρουσιάζετε επιλογές, που είναι σύμφωνες με το τι εσείς θεωρείτε κατάλληλο, και να ρωτάτε τι εκείνο προτιμάει. Όσο μεγαλύτερο έλεγχο νιώθει ότι έχει στα πράγματα, τόσο λιγότερο θα αρνείται ή θα βιώνει έντονη ματαίωση.
- Επιλέξτε τις μάχες σας. Θέστε σταθερά και συνεπή όρια για ό,τι θεωρείτε αδιαπραγμάτευτο. Παράλληλα, επιλέξτε συνειδητά σε ποιες καταστάσεις μπορείτε να ακολουθήσετε την επιθυμία του παιδιού. Για παράδειγμα, είναι πιο σημαντικό να φορέσει τη ζώνη του στο καθισματάκι (κανόνας που πρέπει πάντα να τηρεί και δεν υποκύπτετε στην άρνηση του), από το να ταιριάζουν στιλιστικά τα ρούχα που θα φορέσει.
- Παρουσιάστε τους κανόνες με απλά λόγια και δώστε σύντομες εξηγήσεις. Δώστε έμφαση στην καλή συμπεριφορά, όταν συμβαίνει, και επαινέστε το παιδί: «Περίμενες τόσο υπομονετικά να έρθει η σειρά σου, σ’ ευχαριστώ πολύ.»
- Όταν το δίχρονο κατακλύζεται συναισθηματικά, φροντίστε αρχικά την ασφάλειά του. Κατά την έκρηξη θυμού, ηρεμήστε το παιδί κρατώντας το στην αγκαλιά σας. Μπορεί να δημιουργήσετε μια ‘ασφαλή γωνιά’ του παιδιού (με μαξιλάρια, αρκουδάκια, κλπ.) όπου μπορεί να πηγαίνει εκεί μέχρι να ηρεμήσει. Συνήθως, χρειάζεται και τη δική σας παρουσία. Αν γίνεται επιθετικό προς άλλα παιδάκια ή ενήλικες, απομακρύνετε το παιδί μέχρι να ηρεμήσει. Αν γίνει βίαιο προς εσάς, μπορείτε να πείτε κάτι όπως «μπορείς να χρησιμοποιήσεις τα χέρια σου για να με αγκαλιάσεις αλλά όχι για να χτυπήσεις». Αφού το παιδί ηρεμήσει, δείξτε κατανόηση για τα δύσκολα συναισθήματά του αλλά εξηγήστε ότι δεν μπορεί να σας πονάει.
- Προσπαθήστε όσο μπορείτε να παραμείνετε ήρεμοι. Είναι σημαντικό να λειτουργήσετε ως παράδειγμα ήρεμης συμπεριφοράς για το παιδί.
- Τις στιγμές της κρίσης, προσπαθήστε να βάλετε σε λέξεις τα συναισθήματα του παιδιού́. «Ακούγεσαι πολύ θυμωμένος. Ήθελες πολύ να έχεις το αυτοκινητάκι και αισθάνθηκες άσχημα που σου το πήρε το άλλο παιδάκι». Η αφήγησή σας μπορεί να βοηθήσει το παιδί να κατανοήσει πως αισθάνεται και να βρει σταδιακά τις λέξεις να εκφράσει την απογοήτευσή του.
- Εάν το παιδί αρχίσει να γκρινιάζει ή να συμπεριφέρεται άσχημα, αποσπάστε την προσοχή του και κατευθύνετε το σε κάτι πέρα από την κατάσταση που του πυροδοτεί το ξέσπασμα. «Θα βγάλω τώρα τα τουβλάκια και θα φτιάξω έναν πύργο, θα ήθελες να με βοηθήσεις;» Στόχος σας είναι να αποφύγετε ή να μειώσετε τα ξεσπάσματα. Στην ηλικία αυτή, το παιδί δεν μπορεί να κατανοήσει τη λογική ή την ηθική του ενήλικα. Μια φράση όπως «Δεν πειράζει που το άλλο παιδί πήρε το αυτοκινητάκι, πρέπει να μοιραζόμαστε τα πράγματά μας» δεν θα κάνει ακόμα ιδιαίτερο νόημα στο δίχρονο παιδί.
- Τέλος, είναι σημαντικό για το παιδί να έχει έναν βαθμό ελέγχου και προβλεψιμότητας για να νιώθει ασφαλές. Αυτό κάνει τις ρουτίνες του νηπίου τόσο πολύτιμες. Διατηρήσετε σταθερές τις ρουτίνες φαγητού, ύπνου, παιχνιδιού και προετοιμάστε το παιδί για τις μεταβάσεις, εξηγώντας του τι θα συμβεί μετά. Για παράδειγμα: «Τώρα, θα σε βοηθήσω να ντυθείς και θα πάμε να πάρουμε κάποια πράγματα που χρειάζομαι από το μανάβικο. Μόλις τελειώσουμε τα ψώνια, μπορούμε να πάμε στην παιδική χαρά και να κάτσουμε εκεί μέχρι την ώρα του μεσημεριανού, όπου θα έρθουμε σπίτι για να φάμε» ή «Αφού ταΐσω το μωρό, θα το βάλω στην κούνια του και θα έρθω να παίξουμε με τα τουβλάκια σου». Το να ξέρει τι να περιμένει μετά, του δίνει μια αίσθηση ελέγχου και μπορεί να μειώσει τη συναισθηματική του αντίδραση.
Φανή Χονδρού,
Ψυχολόγος, PhD, MSc
