Όταν ένα παιδί γεννιέται, έρχεται στον κόσμο χωρίς οι αισθήσεις του να είναι πλήρως αναπτυγμένες. Ωριμάζουν μόνο με την πάροδο του χρόνου. Κάθε νέα εμπειρία που αποκτά μέσω διαφορετικής αίσθησης, δημιουργεί νευρικές συνδέσεις που αναπτύσσουν την αρχιτεκτονική του εγκεφάλου του. Οι αισθήσεις λειτουργούν ως μοναδική πυξίδα για τα παιδιά και τα βρέφη, αφού μη έχοντας κατακτήσει τον μηχανισμό της ομιλίας, τους δίνεται η δυνατότητα να διερευνήσουν αισθητηριακά, να εξερευνήσουν και να κατανοήσουν τον νέο κόσμο που ανοίγεται μπροστά τους. Επομένως, τα αισθητηριακά παιχνίδια (sensory play γνωστό και ως messy play) δεν τα ανακαλύψαμε εμείς οι ενήλικες. Το αισθητηριακό παιχνίδι είναι ο φυσικός και πηγαίος τρόπος παιχνιδιού των παιδιών και των νηπίων, τα οποία επιδιώκουν μέσα από τις αισθήσεις να ανακαλύψουν τη ζωή. Ιδέες για αισθητηριακά παιχνίδια μπορούν να γεννηθούν μέσα από οτιδήποτε διεγείρει τις αισθήσεις του παιδιού: αφή, όσφρηση, γεύση, ακοή, όραση.
Sensory play: Τι είναι τα αισθητηριακά παιχνίδια;
Το αισθητηριακό παιχνίδι ακούγεται - και μπορεί να είναι – ακατάστατο (messy play), είναι όμως απαραίτητο για την υγεία, την ανάπτυξη και τη μάθηση των παιδιών. Η νευροεπιστήμη εξηγεί πως η δομή του εγκεφάλου είναι σχεδιασμένη ώστε να αναγνωρίζει και να ερμηνεύει άμεσα ερεθίσματα που σχετίζονται με τις αισθήσεις. Συγκεκριμένα, ο βρεγματικός λοβός (μέσος εγκέφαλος) βοηθά ένα παιδί να αναγνωρίσει και να ερμηνεύσει την αφή, ο ινιακός λοβός (πίσω μέρος του εγκεφάλου) σχετίζεται με την ανάπτυξη της όρασης, ο κροταφικός λοβός σχετίζεται με την αίσθηση της όσφρησης και η παρεγκεφαλίδα σχετίζεται με την ισορροπία και τη σωματική κίνηση.
Αρκετοί είναι, επίσης, οι ισχυρισμοί νευροεπιστημόνων που υπογραμμίζουν ότι τα χαμηλά επίπεδα αισθητηριακής διέγερσης σε ένα παιδί μπορεί να προκαλέσουν υπανάπτυξη του εγκεφάλου, όπως μειωμένο λεξιλόγιο, έκπτωση της συναισθηματικής και κοινωνικής ανάπτυξης, μειωμένα επίπεδα δεξιοτήτων γνώσης ή σκέψης.
Ποια είναι τα οφέλη από το αισθητηριακό παιχνίδι για παιδιά και βρέφη;
Ο όρος αισθητηριακός συνδέεται παραδοσιακά με τις πέντε βασικές μας αισθήσεις, δηλαδή την αφή, την όραση, την όσφρηση, τη γεύση και τον ήχο. Ωστόσο, η αισθητηριακή περιλαμβάνει επίσης κίνηση, ισορροπία και χωρική επίγνωση. Κάθε αναπτυξιακός τομέας επωφελείται από αισθητηριακά ερεθίσματα, σε όλες τις ηλικίες.
1. Οι αισθητηριακές εμπειρίες ενισχύουν τη γνωστική ανάπτυξη. Το αισθητηριακό παιχνίδι βοηθά στην ανάπτυξη του εγκεφάλου να γεφυρώσει τις νευρικές συνδέσεις. Δεν είναι ωφέλιμο μόνο για τα μικρά παιδιά, καθώς η ανάπτυξη του εγκεφάλου συνεχίζεται και στην ενήλικη ζωή. Νέες και συχνές εμπειρίες δημιουργούν συνδέσεις που βελτιώνουν την ικανότητα του παιδιού να κάνει όλο και πιο σύνθετες μαθησιακές δραστηριότητες.
2. Το παιχνίδι χρησιμοποιώντας τις αισθήσεις βοηθά στην ανάπτυξη και την ενίσχυση της μνήμης. Οι επιστήμονες έχουν αναγνωρίσει την αίσθηση της όσφρησης ως έναν από τους ισχυρότερους συνδέσμους αίσθησης και μνήμης. Άλλες έρευνες, ακόμα, υποδηλώνουν ότι οι αναμνήσεις μας είναι διάσπαρτες στα αισθητήρια κέντρα του εγκεφάλου.
3. Διεγείρει περισσότερα νεύρα και ενθαρρύνει την «επιστημονική σκέψη» και την επίλυση προβλημάτων. Τα αισθητηριακά παιχνίδια αναπτύσσουν τον εγκέφαλο των παιδιών μαθαίνοντάς του να επεξεργάζεται τα ερεθίσματα και τα μηνύματα που δέχεται. Σύμφωνα με έρευνες, το αισθητηριακό παιχνίδι διεγείρει ταυτόχρονα περισσότερα νεύρα του εγκεφάλου προετοιμάζοντας το παιδί για όλο και πιο απαιτητικές εργασίες.
4. Βοηθά στη γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού. Κατά την ενασχόληση τους με τα αισθητηριακά αντικείμενα, τα παιδιά προσπαθούν να βρουν όλο και περισσότερες λέξεις για να εκφράσουν την αισθητηριακή εμπειρία τους, αναβαθμίζοντας έτσι το λεξιλόγιό τους.
5. Ενθαρρύνει την ανάπτυξη των κινητικών δεξιοτήτων (ενίσχυση λεπτής κινητικότητας). Υπάρχουν δύο τύποι κινητικότητας, η αδρή και η λεπτή. Στην αδρή κινητικότητα εντάσσονται όλες οι κινήσεις που κάνουμε χρησιμοποιώντας μεγάλες μυϊκές ομάδες, όπως το περπάτημα, το κολύμπι, το τρέξιμο. Στη λεπτή κινητικότητα, αντίθετα, οφείλουμε την ικανότητά μας να δένουμε τα κορδόνια μας, να κουμπώνουμε κουμπιά, να γράφουμε. Επειδή το αισθητηριακό παιχνίδι εστιάζει στις μικροκινήσεις, η λεπτή κινητικότητα αναπτύσσεται άμεσα μέσα από αυτό.
6. Είναι ιδανικό για υπερκινητικά παιδιά ή παιδιά με διάσπαση προσοχής. Τα παιδιά που δύσκολα μένουν σε ένα μέρος, έχει φανεί ότι ηρεμούν και απορροφώνται όταν κάνουν αισθητηριακό παιχνίδι. Παίζοντας σε εξωτερικούς χώρους ή με άμμο, χρησιμοποιώντας αρωματικά κεριά για να δημιουργήσετε ένα γαλήνιο αρωματικό τοπίο (με επίβλεψη), οι εικόνες και οι ήχοι των φυσαλίδων και του νερού βοηθούν στη δημιουργίας ήρεμου κλίματος και στην προώθηση της επίγνωσης.
7. Ενίσχυση συνεργασίας, επίλυση προβλημάτων, εξερεύνηση και δημιουργικότητα.
Τα παιδιά λατρεύουν να σφίγγουν, να τραβούν, να χύνουν, να ανακατεύουν, να χτυπούν, να τρίβουν, να σπρώχνουν, να μυρίζουν, να ακούν, να μεταφέρουν, να συνδυάζουν, να φτιάχνουν σχέδια και να συμμετέχουν σε παιχνίδια ρόλων .
8. Ενίσχυση αυτοπεποίθησης - αυτοεκτίμησης
9. Εκμάθηση ομαδοποίησης, ταξινόμησης, κατηγοριοποίησης
10. Ενίσχυση φαντασίας και κατ’ επέκταση ενίσχυση περιγραφικού προφορικού και γραπτού λόγου.
Ιδέες για αισθητηριακά παιχνίδια
Το αισθητηριακό παιχνίδι (messy play) μπορεί να λάβει χώρο είτε σε εξωτερικό είτε σε εσωτερικό χώρο. Το εύρος των επιλογών είναι ατελείωτο. Ανάλογα με τις αισθήσεις που θέλουμε να διεγείρουμε μπορούμε να επιλέξουμε :
Ανάπτυξη όρασης:
Βιβλία, πίνακες από τσόχα, παιχνίδι με άμμο, παιχνίδι με το νερό, εκδρομές στην εξοχή ή τη θάλασσα, κατασκευές, τραπέζια ενδιαφέροντος, αντικείμενα με σχέδια, λάμψη, φώτα, καθρέφτες, χώροι που εκμεταλλεύονται το φυσικό φως, απαλός φωτισμός, κρύσταλλα κ.λπ.
Ανάπτυξη αφής (απτικό παιχνίδι):
Τα παιδιά μπορούν να μάθουν μέσω της αφής για τη θερμοκρασία, την πίεση, τους κραδασμούς, τις υφές. Δοκιμάζουμε παιχνίδι με νερό, κουζίνα με λάσπη, παιχνίδι με άμμο, ζύμη, πηλό, μπογιά, υλικά κολάζ, παιχνίδι με τη φύση χρησιμοποιώντας φυσικές υφές (χώμα, φυτά, ξύλο).
Ανάπτυξη ακοής:
Μουσική (όργανα, τραγούδι), χαλαρό παιχνίδι, μπάντα στην αυλή (κατασκευή οργάνων από ανακυκλώσιμα υλικά), περιπάτους στη φύση, αναγνώριση περιβαλλοντικών ήχων, βιβλία και ιστορίες με ήχους. Μοιραστείτε ποιήματα, ρίμες, άσματα και κουδουνίσματα.
Ανάπτυξη γεύσης:
Κήπος με λαχανικά και βότανα, μίνι περιβόλι (φρούτα), μαγείρεμα, κοινοί χρόνοι γευμάτων (συζήτηση για υγιεινά τρόφιμα και σχετικές γεύσεις), πειράματα και συζήτηση για γλυκό, ξινό, αλμυρό και πικρό, δένω τα μάτια/δοκιμάζω τρόφιμα και αναγνωρίζω τις γεύσεις
Ανάπτυξη όσφρησης:
Κηπουρική (βοτανόκηπος), μαγειρικές εμπειρίες, αρωματική ζύμη, περίπατος στη φύση, πρόγραμμα θάμνων, δοχεία αισθήσεων (γεμάτα με διάφορες μυρωδιές π.χ. λεβάντα, τριαντάφυλλο, μέντα κ.λπ.),εκδρομές σε μέρη με χαρακτηριστικές μυρωδιές κήπους/φάρμα κ.λπ.)
Ανάπτυξη ισορροπίας:
Μέσω κύλισης, αιώρησης, άλματος και αναρρίχησης, εμπειρίες μουσικής και κίνησης, γήπεδα με εμπόδια, παιχνίδια με αλεξίπτωτο, χούλα χουπ, κατασκευή μεγάλων κουτιών ως εμπόδια κ.α
Ανάπτυξη χωρικής επίγνωσης:
Αναπτύσσεται μέσω παιχνιδιών που περιλαμβάνουν το παιδί να κινείται σε διαφορετικούς χώρους (ψηλά, χαμηλά, σπρώξιμο, τράβηγμα, άλμα, πήδημα κ.λπ.) γιόγκα, παιχνίδια με αλεξίπτωτο, μαθήματα με εμπόδια, θεατρικό παιχνίδι
Το αισθητηριακό παιχνίδι δίνει ευκαιρίες στα παιδιά να μάθουν. Μέσω αυτής της αμοιβαίας σχέσης αισθητηριακών ερεθισμάτων και σκέψης, τα παιδιά αποκτούν τη δύναμή της νέας γνώσης και των δεξιοτήτων. Έτσι, όταν δούμε ξανά το παιδί μας με μπογιές στα ρούχα του, άμμο στα παπούτσια του ή ζύμη στα χέρια του, ας σκεφτούμε ότι το παιδί μας πέρασε όλη τη μέρα μαθαίνοντας μέσα από το παιχνίδι και είχε πολλαπλές ευκαιρίες να χρησιμοποιήσει διάφορα αισθητηριακά ερεθίσματα. Ερεθίσματα που θα το βοηθήσουν να γίνει ένας ανεξάρτητος ενήλικας, έχοντας αναπτύξει γλωσσικές, κινητικές, κοινωνικές δεξιότητες και αυτορυθμιστικές συμπεριφορές.
