Bulling στο σχολείο – Η ανατομία του σχολικού εκφοβισμού

Αναγνωρίστε τα σημάδια, που μαρτυρούν ότι το παιδί σας είναι θύμα ή θύτης σε περιστατικά σχολικού εκφοβισμού. Παρατσούκλια, κοροϊδίες, σπρωξιές και χτυπήματα, σεξουαλικά πειράγματα, αλλά και τακτικές απομόνωσης από την ομάδα ή την παρέα, «κουτσομπολιά» και διάδοση φημών -ιδίως μεταξύ κοριτσιών… Γεγονότα που όταν επαναλαμβάνονται σκόπιμα και απρόκλητα, αφορούν συγκεκριμένα «στοχοποιημένα» άτομα είναι ψηφίδες της μεγάλης εικόνας, του «σχολικού εκφοβισμού». Με ορισμούς και ερμηνείες, που διαρκώς εμπλουτίζονται και πληθαίνουν προσπαθώντας να αποδώσουν την ολοένα εντεινόμενη εξάπλωση του φαινομένου, το bullying στα σχολεία αφορά όχι μόνο τα εμπλεκόμενα άτομα, το θύμα και τον θύτη ή τους θύτες, αλλά και τους «παρατηρητές» και συνολικά το σχολικό αλλά και το οικογενειακό περιβάλλον. Θύτης-θύμα: «Ολέθρια» σχέση Χρειάζονται δύο για να χορέψουν ταγκό και τουλάχιστον δύο μαθητές για να υπάρξει ένα επεισόδιο σχολικού εκφοβισμού. Οτιδήποτε αφορά στην εμφάνιση, τη συμπεριφορά ή ακόμη και την ταυτότητα του θύματος μπορεί να προκαλέσει το «ενδιαφέρον» του θύτη: τα παραπανήσια ή τα λιγότερα κιλά, το χαμηλό ανάστημα, το «ρο» που δεν ακούγεται, τα σιδεράκια πίσω από το χαμόγελο, η καταγωγή από μία ξένη χώρα, η διαφορετική θρησκεία και γλώσσα, ακόμη και η οικογενειακή του κατάσταση. (Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις σχολικού εκφοβισμού σε παιδιά που έχουν χάσει τον ένα γονιό τους ή έχουν κάποιον αδελφό ή αδελφή με αναπηρία). Αλλά και η ίδια η προσωπικότητα του μαθητή μπορεί να πυροδοτήσει τη στοχοποίησή του από έναν ή περισσότερους συμμαθητές του. Το προφίλ του θύματος Τα παιδιά-στόχοι διαφέρουν συνήθως από τον μέσο όρο της τάξης, όσον αφορά στις σχολικές –και ενίοτε και τις αθλητικές- επιδόσεις. Τις περισσότερες φορές έχουν χαμηλή επίδοση στα μαθήματά τους απόρροια συχνά συγκεκριμένων μαθησιακών δυσκολιών. Μία από τις πιο εμφανείς δυσκολίες, η δυσαναγνωσία, δεν περνά διόλου απαρατήρητη, ειδικά στις τάξεις του δημοτικού, όπου τα παιδιά καλούνται να διαβάσουν δυνατά μέσα στην τάξη. Δεν είναι όμως λίγες και οι φορές που οι «bullies», όπως είναι ο όρος για τα άτομα που υιοθετούν συμπεριφορές εκφοβισμού, επιτίθενται συστηματικά στους άριστους μαθητές, ενδεχομένως επειδή παίρνουν τα εύσημα από γονείς και δασκάλους. Βασικό χαρακτηριστικό των παιδιών, που δέχονται λεκτικές ή άλλου τύπου επιθέσεις, είναι η αδυναμία τους να αποκρούσουν λεκτικά ή σωματικά τον νταή της τάξης. Ακόμη, περιγράφονται ως παιδιά χαμηλών τόνων, καθώς συνήθως είναι ντροπαλά και μοναχικά. Ο φόβος και η ενοχή -«φταίω εγώ που φοράω γυαλιά και με κοροϊδεύουν. Δείχνω χαζός»- είναι συναισθήματα που οδηγούν την πλειοψηφία αυτών των παιδιών-θυμάτων να μη καταγγέλλουν τα περιστατικά βίας τόσο στους δάσκαλους και καθηγητές όσο και στους γονείς τους. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς τους διευκολύνουν τους bullies, οι οποίοι επίσης έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά προσωπικότητας: Μην πυροβολείτε τον θύτη Η ανάγκη για κυριαρχία, απόρροια της διογκωμένης αυτοεικόνας που έχουν και η έλλειψη αυτοέλεγχου είναι ένα κοινό χαρακτηριστικό των παιδιών που εκφοβίζουν συστηματικά τους συμμαθητές τους. Τα παιδιά αυτά συνήθως δυσκολεύονται να ελέγξουν τις παρορμήσεις τους και να τηρήσουν κανόνες και όρια. Όταν οι γονείς καλούνται στο σχολείο για να συνομιλήσουν με τους εκπαιδευτικούς μετά από ένα περιστατικό σχολικού εκφοβισμού στο οποίο το παιδί τους πρωτοστάτησε μαθαίνουν ότι τα βλαστάρια τους είναι «επιθετικά» , «βίαια» και «θυμωμένα» και συχνά «εκτός ελέγχου». Παρά τα αρνητικά αυτά χαρακτηριστικά οι θύτες προσελκύουν γύρω τους άτομα με τα ίδια περίπου χαρακτηριστικά τα οποία θα ανεχτούν ή και θα συμμετάσχουν σε οργανωμένες «επιθέσεις» απέναντι σε άλλους μαθητές. Αυτό, όμως, το επιθετικό παιδί είναι, σύμφωνα με τους ειδικούς, ένα άτομο που αντιμετωπίζει δυσκολίες: Δεν διαχειρίζεται την ήττα και επιδιώκει πάντα να κυριαρχεί στους άλλους, γι αυτό και επιλέγει ως θύματά του άτομα πιο αδύναμα –τουλάχιστον σωματικά- από τους ίδιους. Ακόμη, μέσω της βίας ορισμένα παιδιά κρύβουν τα ευάλωτα σημεία του χαρακτήρα του: τους φόβους, τις ανασφάλειες αλλά και τη ζήλεια ή τον φθόνο απέναντι σε άλλα παιδιά. Η συμπτωματολογία To bullying στο σχολικό περιβάλλον αφορά μία παθολογική συμπεριφορά. Δεν έχει καμία σχέση με τους τυπικούς «φυσιολογικούς» τσακωμούς μεταξύ παιδιών και πλήττει σοβαρά τα άτομα που εμπλέκονται: θύματα αλλά και θύτες. Συγκεκριμένα, στα θύματα:

• Κυριαρχούν συναισθήματα θυμού, ντροπής, ενοχής, φόβου και ανασφάλειας.
• Οι σχολικές επιδόσεις πέφτουν, ενώ αντίθετα ο αριθμός των απουσιών ανεβαίνει λόγω της αρνητικής διάθεσης του παιδιού απέναντι στο σχολείο.
• Η αυτοεκτίμηση μειώνεται.
• Εμφανίζονται συμπτώματα στρες ή και κατάθλιψης, που εκφράζονται και σωματικά: πονοκέφαλος, πόνοι στην κοιλιά, απώλεια μαλλιών, ονυχοφαγία, νυχτερινή ενούρηση κλπ.
• Παρουσιάζονται συμπεριφορές απόσυρσης: Το παιδί δεν θέλει να πάει όχι μόνο στο σχολείο αλλά ούτε στα πάρτι και τις γιορτές.
• Είναι συχνά τα ξεσπάσματα με κλάματα και οι εκρήξεις θυμού με ασήμαντες αφορμές.
• Μπορεί να υπάρχουν μελανιές ή τραύματα στο σώμα του παιδιού, τα οποία το άτομο κρύβει ή όταν οι γονείς τα παρατηρήσουν, τα δικαιολογεί ως «χτυπήματα στο παιγνίδι».

Στους θύτες:

• Ο θυμός γιγαντώνεται και ανακυκλώνεται καθώς λόγω της επιθετικής του συμπεριφοράς οδηγείται συχνά στον δάσκαλο ή τον διευθυντή, οι οποίοι το επιπλήττουν με αποτέλεσμα το παιδί να νιώθει μονίμως αμυνόμενο και τελικά να απαντά με την οικεία σε αυτό επιθετικότητα.
• Το «εγώ» επίσης διογκώνεται. Καθώς οι συμμαθητές φοβούνται -λίγο ή πολύ ανάλογα με το αν και κατά πόσο εκφοβίζονται- ο θύτης νιώθει ακόμη πιο δυνατός και κυριαρχικός.
• Η αποδοχή από τα άλλα παιδιά σταδιακά χάνεται. Έρευνες κυρίως στη Μεγάλη Βρετανία όπου τα σχολεία της μαστίζονται από το bullying καταδεικνύουν ότι οι bullies χάνουν τη δημοτικότητά τους προχωρώντας στις τάξεις του δημοτικού, καθώς προκαλούν μάλλον φόβο, παρά θετικά συναισθήματα στους συμμαθητές τους.
• Το μέλλον μοιάζει δυσοίωνο καθώς άτομα, που ασκούσαν εκφοβισμό ως παιδιά, εμφάνισαν κατά την εφηβεία και την νεαρή ενήλικη ζωή τους παραβατική συμπεριφορά και προβλήματα εθισμού σε αλκοόλ και ν,κωτικές ουσίες.

Παρεμβάσεις Η διεύθυνση του σχολείου, οι εκπαιδευτικοί, οι συμμαθητές και φυσικά οι γονείς αλλά και ειδικοί ψυχικής υγείας παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαχείριση μίας κρίσης, όπως είναι ο σχολικός εκφοβισμός. Η ενημέρωση των μελών της σχολικής μονάδας από κοινωνικούς λειτουργούς και σχολικούς ψυχολόγους μπορεί να προλάβει ή και να αντιμετωπίσει τέτοιες συμπεριφορές. Όσον αφορά στους γονείς παιδιών σε ρόλο θύτη ή θύματος η συμβολή των ειδικών ψυχικής υγείας είναι συνήθως απαραίτητη. Η άμυνα στην επίθεση Ορισμένες οδηγίες από τους γονείς προς το παιδί τους, που εκφοβίζεται, μπορεί να το βοηθήσουν να βγει από τη δύσκολη θέση:

• Ομολόγησέ το! Μην κρατάς κρυφά τα πειράγματα, τα σκουντήματα, τα χτυπήματα, τους εκβιασμούς.
• Δεν είσαι «καρφί». Υπερασπίζεσαι τον εαυτό σου αλλά και τα άλλα παιδιά που μπορεί να είναι ή να βρεθούν στη θέση σου.
• Μην μένεις μόνος /μόνη με το άτομο ή τα άτομα που σε ενοχλούν. Φρόντιζε να είσαι πάντα κοντά σε άλλα παιδιά ή δασκάλους.
• Αν σου την «πέσουν» μην αντεπιτεθείς, αλλά ζήτα τη βοήθεια του πιο κοντινού ενήλικα και κατάγγειλε το περιστατικό στη δασκάλα σου και στη διεύθυνση του σχολείου.
• Προτίμησε να δείχνεις αδιαφορία, παρά φόβο ή θυμό. Η οποιαδήποτε αντίδρασή σου προκαλεί στους bullies ακόμη μεγαλύτερο «ενδιαφέρον» για εσένα.
• Μην ξεχνάς: είσαι διαφορετικός και μοναδικός όπως όλοι οι άνθρωποι. Μη χάνεις την υπερηφάνειά σου εξαιτίας της διαφορετικότητάς σου.

Στο διαδίκτυο: Επισκεφτείτε την ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Καμπάνιας κατά του Σχολικού Εκφοβισμού: www.e-abc.eu/gr/grammes-voitheias Πρώτες βοήθειες: Καλέστε το 1056, τη SOS Τηλεφωνική Γραμμή Βοήθειας για τα Παιδιά 1056 Με τη συνεργασία της Κατερίνας Καλλιακούδη Ψυχολόγο- Οικογενειακή Θεραπεύτρια www.katerinakalliakoudi.gr