Τι είναι η συναισθηματική νοημοσύνη;
Μιλώντας για συναισθηματική νοημοσύνη αναφερόμαστε στην ικανότητα του ατόμου να διακρίνει, να αποκρυπτογραφεί, να εκθέτει, να ρυθμίζει και να χρησιμοποιεί τα συναισθήματα για να συνδέεται και να επικοινωνεί με τους άλλους με διαφορετικούς τρόπους. Τα συναισθήματα επηρεάζουν την προσοχή, τη μνήμη, τη μάθησή, την ικανότητά μας να χτίζουμε σχέσεις με άλλους, τη σωματική και την ψυχική μας υγεία. Η ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης μας δίνει τη δυνατότητα να διαχειριζόμαστε αποτελεσματικά τα συναισθήματά μας, να τα εκφράζουμε με ώριμους και εποικοδομητικούς τρόπους και να αποφεύγουμε να χάνουμε τον έλεγχο, για παράδειγμα, σε μια έκρηξη θυμού .
Η έννοια της συναισθηματικής νοημοσύνης διαδόθηκε για πρώτη φορά από τον επιστημονικό δημοσιογράφο Daniel Goleman. Έφτασε σε αυτήν την ιδέα χρησιμοποιώντας την έρευνα των ψυχολόγων John Mayer στο Πανεπιστήμιο του New Hampshire και Peter Salovey στο Yale. Οι πτυχές που καθορίζουν τη συναισθηματική νοημοσύνη περιλαμβάνουν:
- αυτορρύθμιση συναισθημάτων
- κοινωνικές δεξιότητες
- κίνητρο
- αυτογνωσία
- ενσυναίσθηση
Γιατί είναι σημαντική η συναισθηματική νοημοσύνη (Emotional Intelligence, EQ);
Οι έρευνες έχουν δείξει ότι ο δείκτης συναισθηματικής νοημοσύνης είναι ένας από τους προγνωστικούς παράγοντες της μελλοντικής επιτυχίας στα παιδιά παρά ο δείκτης νοημοσύνης (Intelligence Quotient, IQ). Η υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη επιτρέπει στα παιδιά να είναι πιο προσεκτικά και αφοσιωμένα στην τάξη και ακόμη πιο επιτυχημένα στην επαγγελματική τους σταδιοδρομία ως ενήλικες. Οι ερευνητές αναφέρουν ότι τα παιδιά με χαμηλό δείκτη συναισθηματικής νοημοσύνης είναι πιο πιθανό να έχουν συναισθηματικές εκρήξεις στο σχολείο, μπορεί να εκδηλώσουν αρνητικές συμπεριφορές προς τους άλλους στην τάξη και μπορεί να αποτύχουν να επιτύχουν τα μαθησιακά αποτελέσματα που προσδοκούν. Ωστόσο, σε αντίθεση με τον δείκτη νοημοσύνης (IQ), που είναι ένας σταθερός αριθμός που δεν αλλάζει με τον χρόνο ή με την περισσότερη μελέτη, η συναισθηματική νοημοσύνη μπορεί να αυξηθεί με την πάροδο του χρόνου. Η συνεργασία και η εκπαίδευση των παιδιών μπορεί να τα βοηθήσει ώστε να καλλιεργήσουν τη συναισθηματική τους νοημοσύνη .
Σημάδια συναισθηματικής νοημοσύνης
Πώς καταλαβαίνω ότι το παιδί μου έχει υψηλό δείκτη συναισθηματικής νοημοσύνης:
- Όταν είναι σε θέση να αναγνωρίζει και να κατανοεί τι αισθάνεται το ίδιο και τι αισθάνονται οι άλλοι.
- Όταν έχει αυτοπεποίθηση και δείχνει αυτοαποδοχή.
- Όταν έχει ενσυναίσθηση για τους άλλους.
- Όταν είναι σε θέση να διαχειριστεί τα συναισθήματά του σε δύσκολες στιγμές χωρίς να έχει έντονα ξεσπάσματα θυμού.
- Όταν κατανοεί τις δυνατότητες και τις αδυναμίες κάποιου.
- Όταν έχει ικανότητα να μαθαίνει από τα λάθη και να μην προσκολλάτε σε αυτά.
- Όταν αναλαμβάνει την ευθύνη των δικών του λαθών.
- Όταν είναι σε θέση να αγκαλιάζει τις αλλαγές και τις μεταβάσεις στη ζωή.
- Όταν είναι ευαίσθητο ως προς τα συναισθήματα των άλλων.
Τα παιδιά με υψηλότερη συναισθηματική νοημοσύνη είναι περισσότερο ικανά να προσέχουν, είναι πιο αφοσιωμένα στο σχολείο, έχουν πιο θετικές σχέσεις με τους άλλους και είναι πιο ενσυναίσθητα.
Πώς να ξεκινήσετε να καλλιεργείτε τη συναισθηματική νοημοσύνη στα παιδιά
Εάν θέλετε να αυξήσετε τη συναισθηματική νοημοσύνη του παιδιού σας ξεκινήστε όσο πιο νωρίς γίνεται. Αυτό επειδή όταν είναι μικρά, είναι πιο ικανά να διδαχθούν και έπειτα να εφαρμόσουν όσα μαθαίνουν από τους γονείς. Είναι πάντα καλό να ξεκινάμε με τα βασικά και αυτό σημαίνει να τους μαθαίνουμε για τα συναισθήματα. Μία εύκολη πρακτική για να ξεκινήσετε είναι με τα έξι βασικά συναισθήματα και στη συνέχεια να τα εμπλουτίσετε. Τα έξι κύρια συναισθήματα εντοπίστηκαν για πρώτη φορά από τον ψυχολόγο Paul Ekman τη δεκαετία του 1970. Αυτά τα συναισθήματα αναγνωρίζονται και εμφανίζονται ευκολότερα με τη χρήση εκφράσεων προσώπου. Τα έξι βασικά συναισθήματα είναι:
- ευτυχία
- θλίψη
- φόβος
- έκπληξη
- αηδία
- θυμός
Η διδασκαλία των έξι βασικών συναισθημάτων μπορεί να είναι διασκεδαστική για τα παιδιά. Μπορείτε να το κάνετε παιχνίδι και να τους ζητήσετε να φτιάξουν μάσκες προσώπου με χάρτινα πιάτα και γλωσσοπίεστρα. Ζητήστε τους να φτιάξουν τρεις μάσκες και ζωγραφίστε ένα συναίσθημα σε κάθε πλευρά κάθε μάσκας. Στη συνέχεια, μπορείτε καθ’ όλη την ημέρα να ρωτάτε πώς αισθάνονται. Μπορούν να κρατήσουν ψηλά τη μάσκα για να σας δείξουν. Μπορείτε επίσης να δώσετε στο παιδί σας διάφορα σενάρια ζωής και να το ρωτήσετε πώς θα το έκανε να νιώθει κάθε κατάσταση και πώς πιστεύει ότι θα έκανε να αισθανθεί ένα άλλο άτομο. Μόλις το παιδί σας διαπιστώσετε ότι κατέχει πλήρως τα έξι βασικά συναισθήματα, μπορείτε να τα εμπλουτίσετε.
Άλλες στρατηγικές καλλιέργειας της συναισθηματικής νοημοσύνης
Βοηθήστε το παιδί σας να αναπτύξει αυτογνωσία. Η αυτογνωσία είναι το πρώτο βήμα για την ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης. Είναι η ικανότητα να αναγνωρίζεις τα δικά σου συναισθήματα και να γνωρίζεις πώς αυτά τα συναισθήματα μπορούν να επηρεάσουν την κρίση και τη συμπεριφορά σου. Οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά, ενθαρρύνοντάς τα να μιλήσουν για τα συναισθήματά τους και να αφιερώσουν χρόνο για συζήτηση.
Επικυρώστε το συναίσθημά τους. Μην ελαχιστοποιείτε το συναίσθημα ή προσφέρετε λύσεις. Απλώς να είστε εκεί. Αγκαλιάστε ό,τι συναίσθημα βιώνει το παιδί, ακόμα κι αν δε συμφωνείτε. Κάντε όλα αυτά πρώτα πριν από οτιδήποτε άλλο. Διαφορετικά, θα μάθουν ότι αυτό που νιώθουν είναι λάθος. Πολλές φορές τα παιδιά δε θέλουν τις απόψεις ή τις διαλέξεις μας, θέλουν απλώς να ακουστούν. Όπως και οι ενήλικες άλλωστε σε αντίστοιχες περιστάσεις.
Επισημάνετε τα συναισθήματα του παιδιού σας. Βοηθήστε το παιδί σας να μάθει να αναγνωρίζει πώς αισθάνεται, ειδικά αν δεν έχει ακόμα ευρύ συναισθηματικό λεξιλόγιο. Ρωτήστε τα αν το καταλάβατε σωστά λέγοντας κάτι σαν «Φαίνεται να είσαι θυμωμένος για αυτόν τον φίλο που σου είπε κάτι αγενές, είναι έτσι;» Μην υποθέτετε απλώς – βοηθήστε τα να δημιουργήσουν το δικό τους συναισθηματικό λεξιλόγιο.
Μοντελοποιήστε κατάλληλους τρόπους έκφρασης συναισθημάτων. Μοιραστείτε εμπειρίες από τη δική σας καθημερινότητα χρησιμοποιώντας περιγραφές με το δικό σας συναισθηματικό λεξιλόγιο. Μελέτες δείχνουν ότι οι συναισθηματικά ευφυείς γονείς είναι πιο πιθανό να έχουν συναισθηματικά έξυπνα παιδιά.
Μοντέλο θετικής συμπεριφοράς. Ένας από τους καλύτερους τρόπους για να βοηθήσετε το παιδί σας να αναπτύξει συναισθηματική νοημοσύνη είναι να μοντελοποιήσετε τη θετική συμπεριφορά. Δείξτε στο παιδί σας ότι είναι δυνατό να εκφράσει τα συναισθήματά του, ότι θα εισακουστεί από τους άλλους και ότι τυχόν συγκρούσεις θα αντιμετωπιστούν ήρεμα και εποικοδομητικά. Όταν σας βλέπουν να ανταποκρίνεστε σε δύσκολες καταστάσεις με υπομονή και κατανόηση, θα είναι πιο πιθανό να κάνουν κι εκείνα το ίδιο.
Αποφύγετε τις αρνητικές ταμπέλες. Αρνητικές ταμπέλες μπορεί όχι μόνο να είναι επιβλαβείς για τη συναισθηματική υγεία ενός παιδιού, αλλά μπορεί επίσης να είναι αντιπαραγωγικές. Ο χαρακτηρισμός ενός παιδιού ως «τεμπέλης» ή «ανόητος» μπορεί να δημιουργήσει αισθήματα ντροπής και ανεπάρκειας, που στην πραγματικότητα μπορεί να δυσκολέψει το παιδί σας να μάθει. Αντίθετα, εστιάστε στη συμπεριφορά και βοηθήστε το παιδί σας να μάθει να εκφράζει καλύτερα τα συναισθήματά του.
Επαινέστε την προσπάθεια και την πρόοδο. Το να επαινείτε την προσπάθεια και την πρόοδο είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος για να βοηθήσετε το παιδί σας να αναπτύξει συναισθηματική νοημοσύνη. Το να δείξετε στο παιδί σας ότι αναγνωρίζετε και εκτιμάτε τη σκληρή δουλειά του μπορεί να το βοηθήσει να αποκτήσει περισσότερο κίνητρο για να συνεχίσει να προσπαθεί για επιτυχία. Μπορεί επίσης να το βοηθήσει να αισθάνονται πιο σίγουρο για τις ικανότητές του και να καλλιεργήσει μια νοοτροπία ανάπτυξης και εξέλιξης.
Διδάξτε τις δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων. Οι δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων είναι βασικά συστατικά της συναισθηματικής νοημοσύνης. Βοηθώντας το παιδί σας να αναπτύξει την ικανότητα να σκέφτεται κριτικά και να βρίσκει δημιουργικές λύσεις σε προβλήματα, θα το κάνει πιο ανθεκτικό και καλύτερα εξοπλισμένο να χειρίζεται προκλήσεις στο μέλλον. Ενθαρρύνετε το παιδί σας να σκέφτεται «έξω από το κουτί» και να βρει δημιουργικές λύσεις, αντί να ακολουθεί απλώς οδηγίες. Αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει δραστηριότητες όπως καταιγισμό ιδεών και εξεύρεση λύσεων, παιχνίδια επίλυσης προβλημάτων και σενάρια ρόλων που απαιτούν επίλυση προβλημάτων.
Δώστε έμφαση στην ενσυναίσθηση. Μυήστε τα μέσα από παιχνίδια ρόλων στο να τοποθετούνται διανοητικά στην κατάσταση ενός άλλου ατόμου για να κατανοήσουν καλύτερα τα συναισθήματα και τα συναισθήματα των άλλων. Μία ακόμα καλή πρακτική είναι η συμμετοχή σε εθελοντικά προγράμματα ώστε να έρθουν σε επαφή με αξίες όπως η αγάπη και ο σεβασμός στον άλλον.
Διδάξτε την αναμονή και αφήστε τους να μάθουν. Μιλήστε στα παιδιά σας για την καθυστερημένη ικανοποίηση. Κάντε παιχνίδια ρόλων και προπονηθείτε στο να μάθουν να περιμένουν τη σειρά τους. Αφήστε τους να κάνουν λάθη και να αισθάνονται απογοητευμένοι, ώστε να μάθουν να φτάνουν μόνοι τους σε λύσεις στα δύσκολα προβλήματα.
Εκδήλωση ευγνωμοσύνης. Ζητήστε τους να κάνουν λίστα με τα πράγματα για τα οποία είναι ευγνώμονες. Μπορείτε κι εσείς να κάνετε το ίδιο και να τη διαβάσετε ως οικογένεια.
Η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής συμβουλεύει τους γονείς «Η χρήση της τεχνολογίας ως στρατηγική για ηρεμία θα μπορούσε να οδηγήσει σε προβλήματα σχετικά με τον καθορισμό ορίων ή την αδυναμία των παιδιών να αναπτύξουν τη δική τους ρύθμιση συναισθημάτων»
Συχνά οι γονείς επικεντρώνονται στα ακαδημαϊκά επιτεύγματα στην παιδική ηλικία και η συναισθηματική νοημοσύνη σε μεγάλο βαθμό αγνοείται. Αυτή είναι μια κακή στρατηγική, δεδομένου ότι η έρευνα δείχνει ότι η συναισθηματική νοημοσύνη είναι δύο φορές πιο ισχυρός παράγοντας πρόβλεψης για μία πιο ισορροπημένη ενήλικη ζωή. Να θυμάστε ότι η καλλιέργεια της συναισθηματικής νοημοσύνης είναι ένας διαρκής στόχος. Υπάρχουν μερικές φορές γενετικοί, οικογενειακοί και άλλοι αναπτυξιακοί παράγοντες που παίζουν ρόλο, καθιστώντας τη πιο δύσκολη να χτιστεί σε ορισμένα παιδιά και επομένως μπορεί να χρειαστεί περισσότερος χρόνος. Ασκηθείτε στην αγάπη για τον εαυτό σας, δεσμευτείτε να διδάσκετε τα παιδιά σε καθημερινή βάση και να ξέρετε ότι ακόμα κι αν το παιδί σας δεν τα εκλάβει όλα αυτά αμέσως, θα δείτε τα αποτελέσματα της δουλειάς σας αργότερα.
