Η περίοδος της εγκυμοσύνης εμπεριέχει όμορφες στιγμές και έντονα, θετικά συναισθήματα αλλά και αναπόφευκτες προκλήσεις και αναταράξεις. Οι προκλήσεις της εγκυμοσύνης έχουν φυσικά και ψυχικές επιπτώσεις στη μέλλουσα μαμά, όπως άγχος και εναλλασσόμενη διάθεση. Πέρα όμως από τις αναμενόμενες δυσκολίες της εγκυμοσύνης, κάποιες μέλλουσες μητέρες μπορεί να εκδηλώσουν επεισόδιο κατάθλιψης, είτε για πρώτη φορά είτε ως επανεμφάνιση προηγούμενης ψυχικής διαταραχής.
Συγκεκριμένα, κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης αλλά και της λοχείας, η γυναίκα έχει περισσότερες πιθανότητες να εκδηλώσει κατάθλιψη σε σχέση με άλλες περιόδους της ζωής της. Η βιβλιογραφία υποστηρίζει ότι τα ποσοστά της κατάθλιψης κατά την εγκυμοσύνης κυμαίνονται περίπου από το 10 έως το 20% των γυναικών.
Οι ορμονικές αλλαγές που συμβαίνουν στη διάρκεια της εγκυμοσύνης (μεγάλες αλλαγές στην προγεστερόνη και τα οιστρογόνα) επηρεάζουν τους νευροδιαβιβαστές του εγκεφάλου, τις χημικές ουσίες που επηρεάζουν τη διάθεση, με αποτέλεσμα την εκδήλωση κατάθλιψης. Οι πολλαπλές αλλαγές κατά την εγκυμοσύνη, στο σώμα, στη σχέση με τον σύντροφο, στους εργασιακούς, κοινωνικούς και άλλους ρόλους, οι νέες ευθύνες, συνδέονται επίσης με την εκδήλωση κατάθλιψης.
Τι είναι η κατάθλιψη στην εγκυμοσύνη;
Η κατάθλιψη είναι μία διαταραχή της διάθεσης που παρουσιάζεται σε σημαντικά ποσοστά του γενικού πληθυσμού. Τα συμπτώματα της κατάθλιψης περιλαμβάνουν κάποια από τα παρακάτω, τα οποία θα πρέπει να εμφανίζονται για τουλάχιστον 2 εβδομάδες:
- Εμμένουσα θλίψη κατά το μεγαλύτερο μέρος της μέρας, κλάμα
- Ανηδονία – έλλειψη ευχαρίστησης από δραστηριότητες που πριν προσέφεραν ευχαρίστηση
- Δυσκολίες στον ύπνο (αϋπνία ή υπερυπνία)
- Δυσκολίες στην όρεξη (μείωση, απώλεια ή υπερβολική αύξηση της όρεξης)
- Αίσθηση αναξιότητας, ανεπάρκειας, υπερβολικής ενοχής
- Αρνητικές σκέψεις, αίσθηση απελπισίας και ματαιότητας
- Κόπωση ή απώλεια ενέργειας
- Δυσκολίες συγκέντρωσης και μνήμης
- Ευερεθιστότητα, ξεσπάσματα θυμού
- Σωματικοί πόνοι, χωρίς παθολογικά ευρήματα
- Διαταραχές μνήμης και συγκέντρωσης
- Σκέψεις θανάτου ή αυτοκτονικός ιδεασμός ή απόπειρα (σε πιο ακραίες περιπτώσεις)
Κατά την εγκυμοσύνη, η κατάθλιψη μπορεί να συνοδεύεται από δυσκολία για τη μητέρα να ακολουθήσει τις οδηγίες της προγεννητικής φροντίδας και ενός υγιεινού τρόπου ζωής, ανησυχίες για την ικανότητα της να ανταπεξέλθει στο ρόλο της, απομόνωση και απόσυρση από τον περίγυρο, και έλλειψη θετικών συναισθημάτων για την εγκυμοσύνη, που συχνά της προκαλεί έντονη ντροπή και ενοχή για αυτό.
Ποιοι είναι οι παράγοντες κινδύνου;
Κάθε μέλλουσα μαμά μπορεί να εκδηλώσει καταθλιπτική συμπτωματολογία κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης της. Υπάρχουν όμως ορισμένοι παράγοντες κινδύνου που κάνουν κάποιες γυναίκες να έχουν μεγαλύτερη προδιάθεση. Στους παράγοντες αυτούς είναι:
- Προηγούμενο ιστορικό κατάθλιψης ή άλλης ψυχικής διαταραχής
- Οικογενειακό ιστορικό κατάθλιψης
- Ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη
- Προηγούμενες αποβολές ή δυσκολίες γονιμοποίησης ή επιπλοκές στην παρούσα κύηση
- Απουσία συντρόφου ή μη ικανοποιητική σχέση με τον σύντροφο
- Έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης
- Διακοπή της φαρμακευτικής αγωγής για προϋπάρχουσες ψυχικές διαταραχές κατά τη σύλληψη και εγκυμοσύνη, συχνά χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του θεράποντα γιατρού
- Παράλληλες, κοινωνικο-οικονομικές δυσκολίες, όπως η ανεργία
- Παράλληλα, ψυχοπιεστικά γεγονότα
- Αρνητική σχέση με τη μητέρα
- Κακή προγεννητική φροντίδα, χρήση αλκοόλ ή ουσιών, κακή διατροφή
Επιπτώσεις της κατάθλιψης κατά την εγκυμοσύνη
Η ύπαρξη κατάθλιψης δεν σημαίνει απαραίτητα ότι θα υπάρξουν αρνητικές, μη αναστρέψιμες επιπτώσεις για την πορεία της εγκυμοσύνης, την υγεία του εμβρύου και το δεσμό με τη μητέρα. Ενώ υπάρχουν πολλοί παράγοντες που παίζουν καθοριστικό ρόλο, πρέπει να τονιστεί ότι η κατάθλιψη κατά την εγκυμοσύνη μπορεί να αυξήσει σημαντικά τον κίνδυνο για:
- Αυτόματη αποβολή
- Πρόωρο τοκετό
- Χαμηλό βάρος γέννησης
- Επιλόχειο κατάθλιψη (κατάθλιψη την περίοδο μετά τον ερχομό του μωρού)
- Εμφάνιση κατάθλιψης στον σύντροφο
- Αλλαγές στην ανάπτυξη του εγκεφάλου του εμβρύου ή καθυστέρηση στην ανάπτυξή του
- Προβλήματα στην ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη ή διαταραχές συμπεριφοράς στο βρέφος και μετέπειτα παιδί
- Επιπτώσεις στη σωματική υγεία της μητέρας, στις προσωπικές, επαγγελματικές, και κοινωνικές της σχέσεις
Είναι αξιοσημείωτο ότι οι γυναίκες που εκδηλώνουν κατάθλιψη στην εγκυμοσύνη, έχουν συχνά ανεπαρκή φροντίδα προς την εγκυμοσύνη τους, εμφανίζουν συμπεριφορές όπως κάπνισμα και κατανάλωση αλκοόλ ενώ μπορεί επίσης να παρουσιάζουν ασυνέπεια ή μη συμμόρφωση στις προγεννητικές επισκέψεις τους με τον γυναικολόγο. Ακόμη, όταν η κατάθλιψη κατά την εγκυμοσύνη μείνει αθεράπευτη μπορεί να οδηγήσει στην εξίσου σοβαρή επιλόχειο κατάθλιψη, με αρνητικές επιπτώσεις τόσο στη μητέρα όσο και στο μωρό. Φυσικά, δεν μπορεί να μην αναφερθεί ότι η κατάθλιψη στην εγκυμοσύνη και τη λοχεία αποτελεί μία από τις πιο βασικές αιτίες αυτοκτονίας στις μέλλουσες και νέες μαμάδες.
Η επιλόχειος κατάθλιψη μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την ικανότητα της μητέρας να φροντίσει το μωρό της αλλά και την ανάπτυξη του δεσμού της μητέρας με το βρέφος. Τέλος, η μη θεραπευόμενη περιγεννητική κατάθλιψη, η οποία θα κάνει τον κύκλο της -κατά μέσο όρο θα διαρκέσει περίπου 6 μήνες-, μπορεί να οδηγήσει εκ νέου σε υποτροπιάζοντα επεισόδια κλινικής κατάθλιψης στη ζωή της γυναίκας, επηρεάζοντας τη λειτουργικότητα της και εντείνοντας τη δυσφορία της.
Θεραπεία της κατάθλιψης κατά την εγκυμοσύνη
Η κατάθλιψη είναι μία κοινή, σοβαρή αλλά θεραπεύσιμηψυχική διαταραχή. Η έγκαιρη παρέμβαση και αντιμετώπιση της κατάθλιψης θα προσφέρει στη γυναίκα τη δυνατότητα να έχει μία υγιή και όμορφη εγκυμοσύνη και λοχεία, παρά τις δυσκολίες της. Η μέλλουσα μητέρα που εκδηλώνει καταθλιπτική συμπτωματολογία πρέπει να λαμβάνει την αναγκαία υποστήριξη και εξειδικευμένη θεραπεία ώστε να στοχεύσει στην αποτροπή των αρνητικών επιπτώσεων που προαναφέρονται.
Ανάλογα με την σοβαρότητα των συμπτωμάτων, οι θεραπευτικές επιλογές περιλαμβάνουν την ατομική ψυχοθεραπεία της μητέρας, την φαρμακοθεραπεία (με αντικαταθλιπτική αγωγή) ή συνδυασμό και των δύο. Μπορεί επίσης να χρειάζεται υποστήριξη του ζευγαριού ώστε οι νέοι γονείς να βοηθηθούν να επεξεργαστούν τις αλλαγές που φέρνει στη ζωή τους το μωρό, τις αλλαγές στη σχέση τους και να αναλάβουν τους γονεϊκούς τους ρόλους. Συχνά, οι ομάδες υποστήριξης που αποτελούνται από άλλους μέλλοντες γονείς μπορούν να είναι ιδιαίτερα βοηθητικές.
Η φαρμακοθεραπεία κατά την εγκυμοσύνη προκαλεί συχνά ανησυχίες και ενδοιασμούς στην μέλλουσα μητέρα και την οικογένειά της. Η διεθνής βιβλιογραφία, παρόλο που εμπεριέχει αντιφατικά αποτελέσματα, συνδέει ορισμένα ψυχιατρικά φάρμακα με πιθανές παρενέργειες στο έμβρυο. Όμως, ο κίνδυνος παρενεργειών από τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα αντικαταθλιπτικά είναι χαμηλός και οι νεότερες θεραπείες θεωρούνται ασφαλείς, καθώς έχουν μελετηθεί σε μεγάλο αριθμό γυναικών κατά την εγκυμοσύνη.
Είναι σημαντικό ο θεράπων ψυχίατρος να συνυπολογίσει τους σοβαρούς παράγοντες κινδύνου της αθεράπευτης κατάθλιψης τόσο για τη μητέρα όσο και για το έμβρυο. Μαζί με τη μητέρα, ο γιατρός θα ‘ζυγίσει’ το όφελος και ρίσκο της φαρμακοθεραπείας και τη σοβαρότητα της κατάθλιψης για την κάθε γυναίκα (και επομένως τον κίνδυνο της μη χρήσης φαρμάκων). Κάθε μέλλουσα μητέρα και ζευγάρι, οφείλει να λάβει έγκαιρη γνώση και πληροφόρηση για τις πιθανές επιπτώσεις της λήψης ή μη φαρμακευτικής αγωγής, να υποστηριχθούν στην επιλογή τους, και να ανακουφιστούν από τις αγωνίες τους, στο μέτρο του εφικτού.
Συνοψίζοντας
Η κατάθλιψη κατά την εγκυμοσύνη επηρεάζει τη μητέρα αλλά μπορεί να επηρεάσει επίσης το έμβρυο και μετέπειτα παιδί, όλη την οικογένεια αλλά και την κοινωνία εν γένει, εφόσον μπορεί να επιφέρει μακροχρόνιες επιπτώσεις στον μελλοντικό πληθυσμό (τα βρέφη αποτελούν το μέλλον της κοινωνίας μας) αλλά και κοινωνικο-οικονομικές συνέπειες (π.χ., χαμηλή αποδοτικότητα της καταθλιπτικής μητέρας στην εργασία της).
Η έγκαιρη διάγνωση και κατάλληλη αντιμετώπιση της κατάθλιψης μειώνουν τους κινδύνους για τη μητέρα και το έμβρυο – νεογνό και επηρεάζουν θετικά τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα την πρόγνωση και την ποιότητα της ζωής τους. Κάθε μέλλουσα μητέρα που υποψιάζεται ότι έχει σημάδια κατάθλιψης είναι σημαντικό να ενημερώνει άμεσα τον γιατρό της και να αναζητά εξειδικευμένη θεραπεία από ειδικό ψυχικής υγείας (ψυχίατρο και κλινικό ψυχολόγο). Όμως, η κατάθλιψη ενδέχεται κάποιες φορές να πλήττει την ικανότητα και το κίνητρο της γυναίκας να αναζητήσει βοήθεια. Εδώ, το περιβάλλον της μέλλουσα μητέρας οφείλει να τη στηρίξει και να την κατευθύνει προς αυτή την κατεύθυνση. Αλλά και οι επαγγελματίες υγείας και περιγεννητικής φροντίδας, όπως οι γυναικολόγοι και οι μαίες, οφείλουν να ελέγχουν για παρουσία συμπτωμάτων κατάθλιψης σε όλες τις μέλλουσες μητέρες.
Φανή Χονδρού,
Ψυχολόγος, PhD, MSc
