Τί είναι η ψυχοθεραπεία;
Η ψυχοθεραπεία είναι μια μορφή θεραπευτικής διαδικασίας, όπου ο ψυχοθεραπευτής, χρησιμοποιώντας διαφορετικές θεραπευτικές τεχνικές, στοχεύει στο να διευκολύνει τον θεραπευόμενο στη κατανόηση του εαυτού του, στη διαχείριση των ψυχικών συμπτωμάτων του και στην αντιμετώπιση των δυσκολιών της ζωής του.
Κατά την ψυχοθεραπεία, παρέχεται ένα ασφαλές και εμπιστευτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο το άτομο θα μπορέσει να επεξεργαστεί τα βιώματα, τις σκέψεις και τα συναισθήματά του. Να εκφράσει τα σημαντικά ζητήματα που τον απασχολούν, να διαχειριστεί τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει και να ενδυναμωθεί μέσα απ’ αυτές. Να κατανοήσει τον εαυτό του και την ψυχική του πραγματικότητα, και τελικά να επιτύχει την αλλαγή και εξέλιξη που θέλει να δει στη ζωή του.
Η ψυχοθεραπεία βοηθάει άτομα που εκδηλώνουν ένα ευρύ φάσμα ψυχικών διαταραχών και συμπτωμάτων αλλά και κάθε άτομο που βιώνει ψυχοπιεστικές εμπειρίες και κρίσεις στη ζωή του ή βρίσκεται μπροστά σε σημαντικές μεταβάσεις και αλλαγές, οι οποίες απαιτούν από εκείνον μια νέα προσαρμογή. Μπορεί επίσης να διευκολύνει άτομα που δυσφορούν στα μοτίβα σχέσεων που δημιουργούν, και επιθυμούν να βελτιώσουν τον τρόπο που σχετίζονται με άλλους, δηλαδή τον τρόπο που επικοινωνούν και συνδέονται μαζί τους.
Το ψυχοθεραπευτικό ταξίδι είναι μία δύσκολη διαδικασία, καθώς το άτομο χρειάζεται να ‘κοιτάξει’ τις πληγές του, να συναντήσει τις αντιστάσεις και τους φόβους τους. Αν όμως επιλέξει να διασχίσει αυτό το μονοπάτι, θα είναι σε θέση να κατανοήσει την ψυχική του πραγματικότητα και να απελευθερωθεί από τα μοτίβα σκέψης και συμπεριφορών που δημιουργούν δυσλειτουργία στη ζωή του. Καθώς το άτομο διαχειρίζεται συναισθήματα και σκέψεις που τον αναστέλλουν, σταδιακά, οδηγείται σε μια συνειδητή επίγνωση των αιτιών που συνεισφέρουν στις δυσκολίες του και, τελικά, σε θεραπευτική αλλαγή.
Ο ψυχοθεραπευτής συνοδεύει τον θεραπευόμενο σ’ αυτή τη δύσκολη κατάδυση, προσφέροντάς του έναν ασφαλή χώρο, μία υποστηρικτική παρουσία, δίνοντας του τα θεραπευτικά εργαλεία, διευκολύνοντας και φωτίζοντας τα σκοτεινά σημεία της διαδρομής του.
Είδη ψυχοθεραπείας
Υπάρχουν διάφορες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις. Εδώ θα αναφερθούν τρεις βασικές μορφές ψυχοθεραπείας.
Η ψυχανάλυση ή η ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία στοχεύει στην ανάδυση, κατανόηση και επεξεργασία βαθύτερων, συχνά ασυνείδητων, σκέψεων και συναισθημάτων του ατόμου, που επηρεάζουν τη συμπεριφορά και τις επιλογές του.
Η βασική αρχή της ψυχαναλυτικής θεωρίας είναι πως η ανθρώπινη συμπεριφορά επηρεάζεται από ασυνείδητες διεργασίες, κίνητρα και συγκρούσεις. Η ψυχαναλυτική κατανόηση και πρακτική δίνει ιδιαίτερη σημασία στις εμπειρίες του παρελθόντος, και κυρίως της παιδικής ηλικίας, καθώς οι εμπειρίες που έλαβαν χώρα τότε έχουν διαμορφώσει τον τρόπο που το άτομο αντιλαμβάνεται τον εαυτό του και τον κόσμο γύρω του και αντιδρά στα γεγονότα, και έτσι συμβάλλουν στις παρούσες δυσκολίες.
Σύμφωνα με την ψυχαναλυτική θεωρία, οι εμπειρίες της παιδικής ηλικίας και τα ασυνείδητα συναισθήματα, σκέψεις και κίνητρα επιδρούν στην εμφάνιση δυσπροσαρμοστικών συμπεριφορών και στην εκδήλωση ψυχικών ασθενειών και συμπτωμάτων. Το σύμπτωμα εμφανίζεται ως ‘λύση’ μπροστά σε αυτό που το άτομο αδυνατεί να νοηματοδοτήσει και να εκφράσει. Μέσα από την ψυχαναλυτική διεργασία, επιτυγχάνεται η επίγνωση των ασυνείδητων παραγόντων και σταδιακά η επίλυση των ενδοψυχικών συγκρούσεων, και επομένως των ψυχικών δυσκολιών του ατόμου.
Η ψυχανάλυση στοχεύει στην κατανόηση του ασυνειδήτου του μέσα από τη χρήση διαφόρων τεχνικών όπως: ο ελεύθερος συνειρμός (η ελεύθερη έκφραση ό,τι έρχεται στο νου του ατόμου χωρίς να τα λογοκρίνει), η ανάλυση και ερμηνεία των ονείρων και των φαντασιώσεων, αλλά και η επεξεργασία της σχέσης που αναπτύσσεται ανάμεσα στον ψυχαναλυτή και στον αναλυόμενο ή θεραπευόμενο. Χρησιμοποιούνται οι όροι μεταβίβαση (τα συναισθήματα που αναδύονται στον θεραπεύομενο για τον ψυχαναλυτή του) και αντιμεταβίβαση (πως ο ψυχαναλυτής μεταβιβάζει τα δικά του συναισθήματα και σκέψης στον θεραπευόμενο).
Σύμφωνα, με την ψυχαναλυτική θεωρία, πολλές από τις δυσκολίες του παρόντος έχουν τις ρίζες τους στις πρωταρχικές σχέσεις που δημιουργήσαμε με τους σημαντικούς ανθρώπους της ζωής μας, συνήθως τους γονείς μας. Μέσα στην ψυχοθεραπευτή σχέση, θα αναβιωθούν καταστάσεις και συναισθήματα των πρώτων αυτών σχέσεων. Έτσι, ο ψυχαναλυτής θα διευκολύνει τον θεραπευόμενο να κατανοήσει, να επεξεργαστεί και να διαχειριστεί τα συναισθήματα αυτά, έτσι ώστε εκείνος να μπορεί να τα διαχειριστεί και στις υπόλοιπες σχέσεις της ζωής του.
Συστημική ψυχοθεραπεία
Η συστημική ψυχοθεραπεία εξετάζει το σύμπτωμα που φέρει ένα άτομο κατανοώντας το μέσα στο σύστημα των σημαντικών σχέσεων της ζωής του, και θεωρεί πως το σύμπτωμα εκφράζει τη δυσλειτουργία του συστήματος.
Η συστημική προσέγγιση αντιλαμβάνεται το άτομο ως μέλος συστημάτων στο οποίο ανήκει, Η οικογένεια του αποτελεί το κυριότερο σύστημα και σύμφωνα με τη συστηματική προσέγγιση επηρεάζεται από αυτό, και επηρεάζει τα υπόλοιπα μέλη του συστήματος στο οποίο ανήκει. Στοχεύει στην κατανόηση και αλλαγή των δυναμικών και των δυσλειτουργικών αλληλεπιδράσεων μέσα στο σύστημα της οικογένειας, του ζευγαριού ή της ομάδας. Δουλεύει τις σχέσεις, την επικοινωνία, και τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των μελών ενός συστήματος.
Ακόμα, προσεγγίζει πως το άτομο αντιλαμβάνεται τον εαυτό τους και τους άλλους, λαμβάνοντας υπόψη τη δομή της οικογένεια προσέλευσης του, τους ρόλους που έχει υιοθετήσει μέσα σ’ αυτήν, τις σχέσεις του με τα υπόλοιπα μέλη, και τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα. Οι συναισθηματικές δυσκολίες και οι δυσλειτουργικές συμπεριφορές του ατόμου βελτιώνονται μέσα από την επεξεργασία και αναδόμηση των σχεσιακών μοτίβων.
Η συστημική ψυχοθεραπεία μπορεί να γίνει σε ατομικό επίπεδο, στο ζεύγος ή σε ολόκληρη την οικογένεια.
Γνωσιακή – Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία
Ένα άλλο ψυχοθεραπευτικό μοντέλο είναι η Γνωσιακή – συμπεριφορική θεραπεία (CBT), η οποία στηρίζεται στην παραδοχή πως ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε, ερμηνεύουμε και κατασκευάζουμε νοητικά τα εξωτερικά γεγονότα παίζουν καθοριστικό ρόλο στο συναίσθημα και στη συμπεριφορά μας.
Η Γνωσιακή – συμπεριφορική θεραπεία αποτελεί μία σύνθεση συμπεριφορικών και γνωσιακών στρατηγικών, oι οποίες στοχεύουν στην τροποποίηση των γνωσιακών συστημάτων του θεραπευόμενου (δηλαδή του τρόπου σκέψης του) με στόχο την αλλαγή του τρόπου σκέψης και συμπεριφοράς.
Περιλαμβάνει τόσο συμπεριφορικές παρεμβάσεις όπως, για παράδειγμα, η έκθεση με στόχο την εξοικείωση στο φοβογόνο ερέθισμα (σε περίπτωση φοβιών ή άλλων αγχωδών διαταραχών) όσο και γνωσιακές παρεμβάσεις, όπως η αμφισβήτηση και ανασκευή δυσλειτουργικών πεποιθήσεων του ατόμου που οδηγούν στο αρνητικό συναίσθημα, το σύμπτωμα και τη δυσλειτουργία.
Η Γνωσιακή προσέγγιση θεωρεί πως το άτομο που εμφανίζει κάποια ψυχική διαταραχή έχει βιώσει κάποια γεγονότα τα οποία ενεργοποιούν έναν δυσλειτουργικό τρόπο σκέψης. Δυσλειτουργικές είναι οι σκέψεις που επηρεάζουν αρνητικά τη λειτουργικότητα του ατόμου σε σημαντικούς τομείς της ζωής και συνδέονται με δυσφορία και αρνητικό συναίσθημα. Αυτές οι δυσλειτουργικές σκέψεις αλληλοεπηρεάζουν τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές του ατόμου και οδηγούν στις ψυχικές διαταραχές και στα συμπτώματα αυτών.
Ο θεραπευόμενος μαθαίνει να παρατηρεί τις σκέψεις του και διευρύνει την κατανόηση του γύρω από την επίδραση του τρόπου σκέψης του στο συναίσθημα και τη συμπεριφορά του, επεξεργάζεται τα δυσλειτουργικά μοτίβα σκέψεων και συμπεριφορών του και, σταδιακά, χτίζει νέους, πιο λειτουργικούς τρόπους σκέψης. Θεωρείται ότι η αλλαγή του τρόπου σκέψης επιφέρει τη θεραπεία των συμπτωμάτων ψυχικών διαταραχών, όπως οι αγχώδεις διαταραχές, η κατάθλιψη, κλπ.
Βασικό χαρακτηριστικό της θεραπείας αυτής είναι ότι πρόκειται για μία συνεργατική διαδικασία, όπου θεραπευτής και θεραπευόμενος θέτουν από κοινού τους θεραπευτικούς στόχους. Ο θεραπευτής διδάσκει στον θεραπευόμενο διάφορες τεχνικές ώστε σταδιακά να μπορεί να τις εφαρμόζει μόνος του. Η θεραπευτική δουλειά δεν περιορίζεται στις συνεδρίες αλλά ο θεραπευτής αναθέτει στο θεραπευόμενο κάποιο homework, δουλειά για το σπίτι, ανάμεσα στις συνεδρίες που είναι αναπόσπαστο κομμάτι της θεραπείας.
Έτσι, ο θεραπευόμενος αποκτά θεραπευτικά εργαλεία και γίνεται σταδιακά ο θεραπευτής του εαυτού του. Η Γνωσιακή – συμπεριφορική θεραπεία είναι συνήθως σύντομης διάρκειας, πιο δομημένη και επικεντρωμένη στις παρούσες δυσκολίες.
