Το άγχος ορίζεται ως ένα «δυσφορικό» συναίσθημα «επικείμενου κινδύνου». Θεωρείται φυσιολογικό συναίσθημα που διαδραματίζει προσαρμοστικό ρόλο καθ’ όλη την αναπτυξιακή πορεία του ατόμου. Διαφοροποιείται από τον φόβο, που συνήθως θεωρείται πρόσφορη φυσιολογική αντίδραση σε γνωστό, πραγματικό ή φανταστικό κίνδυνο. Επειδή πολύ φυσιολογικοί φόβοι και άγχη παίζουν προσαρμοστικό και προστατευτικό ρόλο στη ζωή των παιδιών, είναι συχνά δύσκολος ο διαχωρισμούς φυσιολογικού και παθολογικού άγχους. Σημαντικό κριτήριο για τον διαχωρισμό αποτελεί ο βαθμός δυσφορίας του ατόμου καθώς και οι επιδράσεις στη λειτουργικότητα του ατόμου στην καθημερινή του ζωή (Κολαΐτης, 2021).
Αιτίες του Παιδικού Άγχους
Το παιδικό άγχος πηγάζει από ένα σύνθετο σύνολο γενετικών, περιβαλλοντικών και άλλων παραγόντων:
Γενετική προδιάθεση
Ένα οικογενειακό ιστορικό διαταραχών άγχους μπορεί να αυξήσει σημαντικά την ευαισθησία ενός παιδιού στα προβλήματα που σχετίζονται με το άγχος. Γενετικοί παράγοντες αποτελούν θεμελιώδη βάση προδιάθεσης ενός παιδιού στο άγχος.
Περιβαλλοντικές επιρροές
Στρεσογόνες ή τραυματικές εμπειρίες, όπως η έκθεση σε αντίξοα γεγονότα ζωής, ένα δύσκολο διαζύγιο γονέων, η απώλεια ενός αγαπημένου ή η έκθεση σε βία, μπορεί να προκαλέσουν παιδικό άγχος. Επιπλέον, υπερβολικά ελεγκτικοί ή υπερπροστατευτικοί γονείς μπορούν να επιδεινώσουν το πρόβλημα.
Ιδιότητες του χαρακτήρα των παιδιών (ταπεραμέντο)
Ορισμένα ενστικτώδη χαρακτηριστικά των παιδιών, όπως η προσοχή στις λεπτομέρειες ή η τάση προς την τελειομανία, μπορεί να τα καθιστούν περισσότερο ευάλωτα στο άγχος.
Κατανόηση του Παιδικού Άγχους
Προτού εξετάσουμε τις πρακτικές φροντίδας, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τη φύση του παιδικού άγχους. Το άγχος στα παιδιά μπορεί να εκδηλωθεί με διαφορετικούς τρόπους, όπως υπερβολική ανησυχία, άγχος αποχωρισμού, κοινωνικό άγχος, συγκεκριμένες φοβίες ή γενικευμένη διαταραχή άγχους. Αυτά τα άγχη μπορούν να επηρεάσουν την ικανότητα του παιδιού να συμμετέχει στις καθημερινές δραστηριότητες, να προοδεύει στο σχολείο και να αναπτύσσει υγιείς σχέσεις.
Σημάδια παιδικού άγχους
Η αναγνώριση των σημαδιών του άγχους στα παιδιά είναι απαραίτητη για την πρόωρη αναγνώριση και υποστήριξη. Αυτές οι εκδηλώσεις μπορεί να διαφέρουν από το ένα παιδί στο άλλο, αλλά συνηθώς περιλαμβάνουν:
Υπερβολική ανησυχία
Διαρκής και υπερβολική ανησυχία για διάφορες πτυχές της ζωής, όπως η σχολική απόδοση, οι σχέσεις με τους συνομηλίκους ή τα οικογενειακά θέματα.
Σωματικά συμπτώματα
Το άγχος συχνά παρουσιάζεται με σωματικά συμπτώματα με συχνότερα τους επανειλημμένους πονοκεφάλους και τους πόνους στο στομάχι. Ακόμα εκφράζεται με μυϊκούς πόνους και χρόνια κόπωση.
Συμπεριφορές αποφυγής
Τα παιδιά μπορεί να αποφεύγουν καταστάσεις ή δραστηριότητες που προκαλούν άγχος, οδηγώντας τα σε κοινωνική απομόνωση ή δυσκολίες προσαρμογής στο σχολείο.
Εκνευρισμός
Το άγχος μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένο εκνευρισμό και έντονη νευρικότητα που ενδέχεται να οδηγήσει σε δυσκολίες συμπεριφοράς.
Διαταραχές του ύπνου
Δυσκολία στον ύπνο ή στη διατήρηση των ωρών ύπνου μπορεί να είναι ένα σημάδι άγχους.
Τελειομανία
Η προσπάθεια επίτευξης της τελειότητας, ιδίως στη σχολική ή εξωσχολική δραστηριότητα, μπορεί να αποτελεί σύμπτωμα άγχους οπότε καλό θα είναι να γνωρίζετε τι οδηγεί τα παιδία στην τελειομανία.
Πρακτικές για τη διαχείρισης άγχους των παιδιών
Επαγγελματική Παρέμβαση
Σε περιπτώσεις σοβαρού ή επίμονου άγχους, συνιστάται να ζητήσετε επαγγελματική βοήθεια από ειδικό. Οι ειδικοί μπορούν να παρέχουν εξειδικευμένη καθοδήγηση και θεραπευτικές παρεμβάσεις που προσαρμόζονται στις συγκεκριμένες ανάγκες του παιδιού.
Ανοικτή και συναισθηματική επικοινωνία
Ενθαρρύνετε το παιδί σας να μιλά για τα συναισθήματά του και τους φόβους του. Δημιουργήστε ένα ασφαλές, χωρίς κρίση περιβάλλον για να εκφράσει τα συναισθήματά του. Ακούστε προσεκτικά, αγκαλιάστε τα συναισθήματά του και αποφύγετε να απορρίπτετε τους φόβους του ως ασήμαντους. Επισημάνετε τη σημασία της ανοικτής συζήτησης για το άγχος και διαβεβαιώστε το παιδί ότι τα συναισθήματά του είναι αποδεκτά.
Καλός προγραμματισμός
Η δομή και η προβλεψιμότητα μπορούν να μειώσουν σημαντικά το άγχος σε αρκετά παιδιά, καθώς τα παιδιά νιώθουν περισσότερο ασφαλή μέσα σε «ρουτίνες». Διαμορφώστε ένα καθημερινό πρόγραμμα, περιλαμβάνοντας τακτικές ώρες γεύματος, ρουτίνες ύπνου και χρόνους παιχνιδιού. Αυτό το δομημένο περιβάλλον παρέχει στα παιδιά αίσθηση ασφάλειας.
Σταδιακή έκθεση σε αγχωτικά ερεθίσματα
Η σταδιακή έκθεση σε καταστάσεις που προκαλούν άγχος μπορεί να είναι ένα ισχυρό εργαλείο για να βοηθήσει τα παιδιά να νικήσουν τους φόβους τους. Ξεκινήστε με εύκολες καταστάσεις και αυξήστε σταδιακά τον βαθμό της έκθεσης. Για παράδειγμα, εάν το παιδί σας αντιμετωπίζει άγχος στη συναναστροφή με συνομηλίκους, ξεκινήστε με μικρές και ελεγχόμενες κοινωνικές επαφές και αυξήστε σταδιακά τον αριθμό των συμμετοχών. Σε σύνθετες ωστόσο περιπτώσεις είναι απαραίτητη η παρακολούθηση από ειδικό.
Γίνετε το πρότυπο
Τα παιδιά μαθαίνουν συχνά από το παράδειγμα των γονέων τους. Η επίδειξη του πώς να αντιμετωπίζουμε το άγχος με υγιή τρόπο, γίνεται ένα θετικό παράδειγμα. Αντί να κρύβετε το δικό σας άγχος, εξηγήστε πώς το διαχειρίζεστε εσείς.
Προώθηση της ανεξαρτησίας
Επιτρέποντας στα παιδιά να λαμβάνουν αποφάσεις και να επιλύουν προβλήματα, ενισχύετε την αυτοπεποίθησή τους, ενδυναμώνονται και μπορούν να διαχειρίζονται αποτελεσματικότερα σύνθετες καταστάσεις. Παρά την παροχή καθοδήγησης, αποφύγετε την υπερβολική προστασία, η οποία μπορεί να ενισχύσει την ανησυχία τους.
Περιορισμένη έκθεση σε πηγές στρες
Είναι σημαντικό να είστε προσεκτικοί σχετικά με τα μέσα ενημέρωσης που εκτίθεται το παιδί σας και να περιορίσετε την έκθεσή του σε αγχωτικά νέα ή βίαιο περιεχόμενο. Αναρωτηθείτε: Μήπως στην οικογένεια σας κυριαρχεί το στρες; Αν αυτό συμβαίνει, μπορεί να εντείνει το άγχος των παιδιών.
Φυσική δραστηριότητα
Έρευνες έχουν δείξει πως η τακτική φυσική δραστηριότητα μειώνει το άγχος τόσο σε παιδιά όσο και σε ενήλικες. Ενθαρρύνετε το παιδί σας να ασχολείται με φυσικές δραστηριότητες που το ενδιαφέρουν, είτε πρόκειται για αθλητισμό, ποδηλασία, είτε απλά βόλτες.
Γιορτάστε τις μικρές επιτυχίες
Αναγνωρίστε και εορτάστε τις επιτυχίες του παιδιού σας, ανεξαρτήτως πόσο ασήμαντες φαίνονται. Αυτές οι επιτυχίες μπορούν να αυξήσουν την αυτοεκτίμησή του και να του παρέχουν κίνητρο να συνεχίσει να εργάζεται στη διαχείριση του άγχους του.
Το παιδικό άγχος είναι ένα πολύπλοκο θέμα με σημαντική επίδραση στη ζωή ενός παιδιού. Η πρώιμη παρέμβαση και ένα υποστηρικτικό οικογενειακό περιβάλλον είναι σημαντικά για να εξοπλίσουν τα παιδιά με τα κατάλληλα εργαλεία ώστε να μάθουν να διαχειρίζονται το άγχος τους. Οι γονείς και οι φροντιστές μπορούν να παράσχουν πολύτιμη υποστήριξη στα παιδιά. Είναι σημαντικό να θυμάστε ότι κάθε παιδί είναι μοναδικό και πως ό,τι λειτουργεί για ένα παιδί ενδέχεται να μη λειτουργεί για ένα άλλο. Η υπομονή, η κατανόηση, η αποδοχή και η σταθερή υποστήριξη αποτελούν στοιχεία ώστε να βοηθήσετε το παιδί σας να ξεπεράσει το άγχος του.
