Με τη γέννηση του παιδιού γεννιέται ψυχικά και η μητέρα. Κατά το ταξίδι προς τη μητρότητα, που ξεκινάει από την εγκυμοσύνη και πολλές φορές πολύ πριν απ’ αυτήν, μία νέα ταυτότητα χτίζεται και ένας νέος, πρωτόγνωρος κόσμος ανοίγεται μπροστά στη μέλλουσα και νέα μαμά.
Η μετάβαση προς τη μητρότητα μπορεί να χαρακτηριστεί ως μια αναπτυξιακή μετάβαση, όπως η εφηβεία. Μάλιστα, η Dana Raphael έχει εισάγει τον όρο ‘matrescence’ (που ακολουθεί την ίδια γλωσσική δομή με τον όρο adolescence) για να περιγράψει αυτήν τη μεταβατική περίοδο, της οποίας η διάρκεια εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Ενώ είναι απόλυτα αναμενόμενο ότι η εφηβεία θα φέρει τις αναταράξεις και τις δυσκολίες της (ορμόνες, αλλαγές στην εικόνα, νέοι ρόλοι!), η μετάβαση στη μητρότητα αναπαρίσταται συνήθως ως μια απόλυτα ευτυχισμένη περίοδος, κατά την οποία η μαμά εναρμονίζεται ενστικτωδώς στον νέο της ρόλο.
H περίοδος της εγκυμοσύνης και της λοχείας σηματοδοτεί μία περίοδο βιολογικών, σωματικών, ψυχολογικών, κοινωνικών αλλαγών αλλά και αλλαγών στη δυναμική του ζευγαριού, τις οικογενειακές ισορροπίες και τους επαγγελματικούς ρόλους. Σηματοδοτεί επίσης, τη μετάβαση από την ατομική ανεξαρτησία στη μητρότητα, όπου τουλάχιστον τα πρώτα χρόνια το βρέφος βρίσκεται σε πλήρη εξάρτηση από τα άτομα που το φροντίζουν. Οι έντονες ορμονικές μεταβολές και οι πολλαπλές αλλαγές μπορούν να επηρεάσουν τη ψυχολογία της εγκύου και να την οδηγήσουν προς μια πιο εύθραυστη συγκινησιακή ισορροπία.
Καθώς η εγκυμοσύνη προχωράει, η μητέρα φαίνεται να είναι πιο ευαίσθητη και να αντιλαμβάνεται περισσότερο τα συναισθήματα των άλλων. Αυτό αποτελεί δώρο της φύσης, που προετοιμάζει τη νέα μαμά να βιώσει υψηλότερα επίπεδα ενσυναίσθησης ώστε να φροντίσει κατάλληλα το μωρό της. Ταυτόχρονα, αυτό την κάνει πιο ευάλωτη και πιο επιρρεπή σε συναισθηματικές δυσκολίες και άγχη.
Επίσης, καθώς το έμβρυο αναπτύσσεται μέσα στη μήτρα αυτούς τους 9 μήνες, το μυαλό της μέλλουσας μαμάς ‘ανοίγει’ σε μνήμες από τη δική της παιδική ηλικία. Η έγκυος αναλογίζεται τον τρόπο που η ίδια μεγάλωσε για να διαμορφώσει πώς θα ήθελε να μεγαλώσει εκείνη το δικό της παιδί. Έτσι, η εγκυμοσύνη παρουσιάζει τις εξής ψυχικές ιδιαιτερότητες: από τη μία πλευρά, ψυχική ωρίμανση και εξέλιξη και από την άλλη, παλινδρόμηση σε μια πιο πρώιμη, συναισθηματική κατάσταση. Συνεπώς, οι νέες μητέρες ενώ δίνουν φροντίδα, έχουν και μεγαλύτερη ανάγκη να λάβουν φροντίδα σε σχέση με άλλες φάσεις της ζωής τους.
Η εμπειρία της μετάβασης αυτής είναι διαφορετική για κάθε γυναίκα. Όμως, κάποια συναισθήματα και ανησυχίες εμφανίζονται συχνά όπως: ενθουσιασμός και ευγνωμοσύνη, αλλά και φόβος, άγχος, σύγχυση. Ταυτόχρονα με τη γλυκιά ανυπομονησία, η μέλλουσα μαμά μπορεί να ανησυχεί για την πορεία της εγκυμοσύνης, την ικανότητα της να ανταπεξέλθει στο γονεϊκό ρόλο, τις επιπτώσεις του ερχομού του μωρού στο ζευγάρι και την εργασία της. Τα αντιφατικά συναισθήματα μπορεί να πυροδοτήσουν στη μέλλουσα και νέα μαμά ένα αίσθημα ενοχής και ανεπάρκειας. Έτσι, μπορεί να αποκρύπτει τις δυσκολίες της και να μένει παγιδευμένη και απομονωμένη.
Οι μεταπτώσεις της διάθεσης, η ευσυγκινησία και η ευερεθιστότητα, κατά διάρκεια της εγκυμοσύνης ή της λοχείας είναι αναμενόμενες. Αυτές δεν αποτελούν απαραίτητα συμπτώματα της συχνά αναφερόμενης επιλόχειας κατάθλιψης. Αν όμως οι δυσκολίες επηρεάζουν τη λειτουργικότητα της μητέρας, διαρκούν πάνω από δύο εβδομάδες, και συνοδεύονται από βαθιά απελπισία και αρνητικές σκέψεις, η γυναίκα πρέπει να απευθυνθεί στον γιατρό της ή σε κάποιον ειδικό ψυχική υγείας, για την έγκαιρη ανίχνευση και αντιμετώπιση τυχόν διαταραχών.
Είναι σημαντικό οι μέλλουσες μαμάδες να ενημερώνονται ότι 1 με 2 στις 10 γυναίκες παρουσιάζουν αγχώδεις ή καταθλιπτικές διαταραχές κατά την εγκυμοσύνη ή τη λοχεία. Η πρόληψη και έγκαιρη αντιμετώπιση είναι κρίσιμες. Η κατάλληλη ψυχοθεραπευτική υποστήριξη ή/ και φαρμακοθεραπεία θα βοηθήσουν στη διαχείριση των δυσκολιών και συμπτωμάτων, με θετικές επιδράσεις για τη μητέρα, το μωρό και όλη την οικογένεια.
Κάποιες συμβουλές για τις έγκυες μητέρες:
- Η ενημέρωση γύρω από τις αλλαγές που θα φέρει ο ερχομός του μωρού στη ζωή της μαμάς και του ζευγαριού είναι απαραίτητη για την προετοιμασία τους. Η μέλλουσα μητέρα χρειάζεται να έχει ρεαλιστικές προσδοκίες ως προς τις αλλαγές, που μπορεί να είναι παράλληλα υπέροχες και δύσκολες.
- Η κατάλληλη προετοιμασία του ζευγαριού για τις ανάγκες του μωρού θα διευκολύνει τη μετάβαση στους νέους ρόλους. Η μέλλουσα μαμά, σε συνεννόηση με τον γιατρό και τη μαία της, μπορεί να φτιάξει ένα πλάνο με βάση τις ανάγκες και τις επιθυμίες της ως προς τον τοκετό, τον θηλασμό, τη φροντίδα του μωρού. Το πλάνο θα μειώσει το άγχος και θα προσδώσει αίσθηση ελέγχου. Χρειάζεται όμως και ευελιξία, καθώς μπορεί να προκύψουν διαφοροποιήσεις στα πλάνα.
- Ακόμη, η έκφραση, αναγνώριση και αποδοχή των συναισθημάτων θα βοηθήσει τη μέλλουσα και νέα μαμά. Η φυσιολογικοποίηση των δύσκολων συναισθημάτων θα απαλύνει την αίσθηση ενοχής και θα μειώσει την κοινωνική απομόνωση, που συνδέεται με την περίοδο αυτή. Η αποφυγή της απομόνωσης και η κοινωνικοποίηση είναι πάρα πολύ σημαντικές.
- Η έγκυος μητέρα έχει ανάγκη φροντίδας. Είναι σημαντικό να ζητάει και να δέχεται συγκεκριμένη υποστήριξη, πρακτική και συναισθηματική. Όσο πιο συγκεκριμένη γίνεται! Η υποστήριξη από τον σύντροφο είναι από τους πιο σημαντικούς προστατευτικούς παράγοντες.
- Η χαρτογράφηση του υποστηρικτικού δικτύου είναι επίσης πολύ ωφέλιμη. Η μέλλουσα μαμά μπορεί να κάνει μια λίστα με ανθρώπους και πηγές που θα μπορούσε να ανατρέξει (οικογένεια, φίλοι, γιατροί, ομάδες γονέων, πηγές ενημέρωσης, κλπ.) και να προσδιορίσει συγκεκριμένα τη βοήθεια που θα χρειαστεί από τον καθένα και τον τρόπο που θα τη ζητήσει/λάβει.
- Η αυτό-φροντίδα έχει επίσης θετικά αποτελέσματα για τη μητέρα αλλά και το μωρό της. Μικρές στιγμές αυτό-φροντίδας, ένα χαλαρωτικό τσάι, ολιγόλεπτες ασκήσεις χαλάρωσης ή λίγος αποκλειστικός χρόνος, μπορεί να φέρουν μεγάλη διαφορά στη ψυχο-συναισθηματική κατάσταση της εγκύου και νέας μαμάς.
- Η έγκυος πρέπει, επίσης, να ξεκουράζεται και να φροντίζει για ένα ικανοποιητικό ωράριο ύπνου στο τέλος της εγκυμοσύνης. Καθώς, η έλλειψη ύπνου επηρεάζει τις αγχώδεις και συναισθηματικές δυσκολίες της λοχείας, είναι ωφέλιμο να υπάρχει ένα πλάνο ύπνου για την περίοδο αυτή, όπου κάποιο άλλο άτομο θα φροντίζει το μωρό, όσο η μητέρα ξεκουράζεται.
- Επιπρόσθετα, το ζευγάρι είναι καλό να φροντίσει τη μεταξύ τους σχέση κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Η μετάβαση για το ζευγάρι θα είναι πιο ήπια και η σχέση τους πιο συνδεδεμένη και ενσυνείδητη, αν μιλήσουν ανοιχτά και διαπραγματευτούν τις νέες ευθύνες και ρόλους. Είναι καλό να μοιραστούν σκέψεις, προβληματισμούς και προσδοκίες για τη δική τους σχέση μετά τον ερχομό του μωρού και τον τρόπο που θα μπορούσαν να αλληλο-υποστηρίζονται.
Σταδιακά, η νέα μαμά χρειάζεται να διαπραγματευτεί και να αποδεχτεί τις αλλαγές που βιώνει, έστω και προσωρινά. Να δημιουργήσει μία ισορροπία ανάμεσα στους νέους ρόλους και στην ταυτότητα που είχε και συνεχίζει να έχει. Να κρατήσει επαφή με κομμάτια της ζωής της πριν το παιδί, που θέλει να διατηρήσει. Κι όπως χρειάζεται χρόνος για να γεννηθεί το μωρό, έτσι χρειάζεται χρόνο και υποστήριξη για να ‘γεννηθεί’ και η μητέρα.
Φανή Χονδρού, Ψυχολόγος, PhD, MSc
