Το να αποφασίσω να γίνω γονιός είναι μία από τις σημαντικότερες αποφάσεις της ζωής. Τις τελευταίες δεκαετίες, με την εξέλιξη και την ευρεία χρήση της αντισύλληψης, οι άνθρωποι μπορούν να επιλέξουν συνειδητά, να εκφράσουν και να ακολουθήσουν την επιθυμία τους να αποκτήσουν ή όχι παιδί.
Φυσικά, η επιθυμία για απόκτηση παιδιού επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες. Εντάσσεται στο σχέδιο ζωής του κάθε ατόμου και διαμορφώνεται μέσα από την προσωπική του ιστορία. Κάποιοι προσδοκούν να μπουν στη γονεϊκότητα γιατί αισθάνονται πως έχουν πολλά να δώσουν. Επιθυμούν να προσφέρουν και να φροντίσουν. Κάποιοι επενδύουν στο παιδί την προέκταση του εαυτού τους, τη συνέχιση της ζωής ή της οικογενειακής γραμμής. Φυσικά, η τεκνοποίηση έχει εξελικτικό κίνητρο.
Η επιθυμία για παιδί διαμορφώνεται επίσης μέσα από ισχύουσες πολιτισμικές και θρησκευτικές αντιλήψεις, επηρεάζεται από οικογενειακές και κοινωνικές επιταγές. Κάποιοι ενδέχεται να θελήσουν να γίνουν γονείς για να ακολουθήσουν την κοινωνική νόρμα. Για άλλους, η γονεϊκότητα είναι μια δυνατότητα, για άλλους είναι ‘υποχρέωση’, το μοναδικό μονοπάτι που οφείλουν να ακολουθήσουν.
Η απειλή του τέλος της γονιμότητας, μπορεί να περιπλέξει ακόμη περισσότερο την απόφαση, καθώς τότε ο χρόνος πιέζει και δημιουργεί έντονο άγχος. Η τεράστια σημαντικότητα των επιπτώσεων της και η οριστικότητα της επιλογής απαιτεί προσεκτική και ώριμη σκέψη. Απαιτεί να αναστοχαστούμε με θάρρος και ανοιχτότητα διάφορες συνιστώσες της απόφασης αυτής και να κατανοήσουμε την πολυπλοκότητα που υπάρχει πίσω από αυτήν.
Γιατί θέλω να κάνω παιδί;
Κάθε άτομο οφείλει να αναρωτηθεί γιατί θέλει να κάνει παιδί. Για να προσφερθεί στο παιδί; Για να ικανοποιήσει τον εαυτό; Τον/τη σύντροφο; Τους γονείς; Γιατί το επιβάλουν οι κοινωνικές προσδοκίες;
Οι επιθυμίες των άλλων, η ιδέα πως η οικογένεια θα ενωθεί με την γέννηση ενός παιδιού, οι προτροπές από τον περίγυρο για παιδί (ή ακόμη και για απόκτηση δεύτερου παιδιού συχνά ως ‘αδερφάκι’ για το πρώτο), τα κοινωνικά στερεότυπα, δεν αποτελούν ικανούς και επαρκείς λόγους για την απόκτηση παιδιού. Το άτομο χρειάζεται να αναλογιστεί τις δικές του αξίες και στόχους στη ζωή.
Η πίεση βέβαια, μπορεί να έρθει και από την αντίθετη κατεύθυνση. Το περιβάλλον μπορεί να πιέζει ώστε να έρθει αργότερα η απόκτηση παιδιού (με στόχο για παράδειγμα την επαγγελματική εξέλιξη), ενώ το άτομο μπορεί να επιθυμεί πραγματικά και πολύ συνειδητοποιημένα ένα παιδί στην παρούσα φάση.
Επιπρόσθετα, είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσει κανείς πως η αναπαραγωγική επιθυμία είναι άλλη από την επιθυμία για παιδί. Σε κάποιες περιπτώσεις, η εγκυμοσύνη μπορεί να γίνει αυτοσκοπός για να επιβεβαιώσει την καλή αναπαραγωγική λειτουργία που δεν έχει έως τώρα επιβεβαιωθεί λόγω της χρόνιας αντισύλληψης ή έχει τεθεί υπό αμφισβήτηση εξαιτίας προηγούμενων δυσκολιών ή επιπλοκών στην σύλληψη, σε προηγούμενες κυήσεις ή τοκετούς. Μια γυναίκα μπορεί να αγωνιά για την επόμενη εγκυμοσύνη, εάν έχει βιώσει ως πλήγμα στη μητρική της ικανότητα δυσάρεστες εμπειρίες, όπως αποβολές.
Συχνά, μια εγκυμοσύνη έρχεται ως απαιτητικό αίτημα ώστε να ‘γλιτώσει’ ο ένας ή και οι δύο σύντροφοι από το άγχος απέναντι στην αναπαραγωγική ικανότητα. Ακόμη, όταν η βιολογική δυνατότητα για παιδί φτάνει στο τέλος της, μπορεί να εμφανιστεί η επιθυμία τεκνοποίησης, καθώς το άτομο σκέφτεται πως αργότερα μπορεί να μετανιώσει τη μη ύπαρξη βιολογικού παιδιού, χωρίς δυνατότητα επιστροφής.
Εξωτερικοί παράγοντες
Όπως έχει ήδη ειπωθεί, οι επιδράσεις της οικογένειας, του περίγυρου, της κοινωνίας θα επηρεάσουν σαφώς την απόφαση για παιδί. Το άτομο πρέπει να εξετάσει εάν οι εξωτερικές αυτές επιδράσεις συντονίζονται με τις επιθυμίες του και σε ποιον βαθμό η γονεϊκότητα επιλέγεται ελεύθερα ή επιβάλλεται από εξωτερικούς παράγοντες.
Σχεσιακοί παράγοντες
Στη λήψη της απόφασης για παιδί, κάθε άτομο χρειάζεται να αναστοχαστεί την σχέση μέσα στην οποία θα έρθει το παιδί. Είναι πολύ σημαντικό ένα παιδί να έρθει ως αποτέλεσμα της επιθυμίας και αγάπης για τον/τη σύντροφο. Το ζευγάρι χρειάζεται να επικοινωνήσει ανοιχτά σχετικά με τις προσδοκίες και τις ανησυχίες του καθενός και να αισθανθούν πως είναι στην ίδια σελίδα. Η συνειδητή, επεξεργασμένη και από κοινού απόφαση είναι σημαντική για την οικογένεια που θα δημιουργήσουν. Ακόμη, είναι πολύ ωφέλιμο για τους υποψήφιους γονείς (αλλά και για το παιδί που θα έρθει) να επενδύσουν στη μεταξύ τους σχέση.
Εάν πρόκειται για απόκτηση παιδιού ως μονογονέας, το άτομο χρειάζεται να αναστοχαστεί το δίκτυο γύρω του, να επιλέξει τους ανθρώπους εκείνους για τους οποίους αισθάνεται ασφάλεια και εμπιστοσύνη ώστε να ‘υποστηριχθεί’ στον σημαντικό ρόλο του γονέα που ανοίγεται μπροστά του. Η συμβολή του υποστηρικτικού δικτύου (γονείς, ευρύτερη οικογένεια, φίλοι, κλπ.) είναι πολύτιμη, όπως λέει η γνωστή φράση: «Χρειάζεται ένα ολόκληρο χωριό για να μεγαλώσει ένα παιδί»
Ψυχολογικοί παράγοντες
Ακόμη, οι ‘αναπαραστάσεις’ μας για τη γονεϊκότητα έχουν συνήθως τις ρίζες τους στις δικές μας εμπειρίες ως βρέφη και παιδιά, στο πως εμείς παρατηρήσαμε και βιώσαμε τη γονεϊκότητα από τους γονείς μας. Οι πρώιμες αλληλεπιδράσεις με τους γονείς και τους φροντιστές μας, η ποιότητα της σχέσης που αναπτύξαμε, αλλά και ανεπίλυτα ζητήματα της παιδικής μας ηλικίας θα επηρεάσουν την επιθυμία μας να γίνουμε γονείς.
Ήδη από παιδί, κάποιος μπορεί να επιθυμεί να δημιουργήσει μια οικογένεια ίδια (ταυτιζόμενος με τους γονείς του) ή αντίθετη από τη δική του. Μπορεί να επιθυμεί να προσφέρει κι αυτός όσα πήρε, ή να προσφέρει όσα δεν πήρε από τους δικούς του γονείς, με ‘ελπίδα’ να επανορθώσει ένα μέρος και από το δικό του έλλειμα. Άλλοι μπορεί να αντιστέκονται στην ιδέα απόκτησης παιδιού, για λόγους που έχουν να κάνουν με το πως αισθάνθηκαν οι ίδιοι απέναντι στους δικούς τους γονείς.
Επίσης, πολλές γυναίκες εκφράζουν πως μόνο η απόκτηση παιδιού θα τις κάνει να νιώσουν πληρότητα, ολότητα. Ο πόθος της γυναίκας να αποκτήσει παιδί παραπέμπει σ’ αυτό που η ψυχανάλυση θα όριζε ως άρνηση του γυναικείου ευνουχισμού - η απόκτηση ενός παιδιού ισοδυναμεί με την άρνηση οποιουδήποτε ελλείμματος. Ή ακόμη, η πληρότητα που επιζητείται μέσα από το παιδί παραπέμπει στη νοσταλγία μιας ναρκισσιστικής πληρότητας σε ακόμη πιο πρώιμο επίπεδο - μια αίσθηση πληρότητας των βρεφικών χρόνων την οποία πάντα νοσταλγούμε.
Άλλοτε ένας θάνατος ενός γονιού ή αγαπημένου προσώπου ή η απειλή μιας σοβαρής ασθένειας γεννά την επιθυμία για παιδί, η οποία λειτουργεί εδώ ως μηχανισμός άρνησης του πένθους. Το παιδί που έρχεται θα εμποδίσει να βιωθεί το πένθος. Κάποιες φορές, το παιδί αυτό σχεδόν προορίζεται να πάρει τη θέση του αγαπημένου που φεύγει. Ακόμη, η επιθυμία για παιδί μπορεί να προσφέρει μια φαντασίωση αθανασίας, καθώς ο θάνατος ή η απειλή θανάτου του αγαπημένου υπενθυμίζει τη δική μας θνητότητα.
Οι ψυχολογικοί αυτοί παράγοντες που οδηγούν ή εμποδίζουν την απόκτηση παιδιού μπορεί να γίνουν αντικείμενο επεξεργασίας μέσα σε μία ψυχοθεραπεία.
Αμφιθυμία της επιθυμίας για παιδί
Χρειάζεται εδώ να τονιστεί πως παρόλο που ακόμη η κοινωνία επιτρέπει μικρά περιθώρια αμφιθυμίας γύρω από την απόκτηση παιδιού, οι περισσότεροι άνθρωποι θα βιώσουν αμφιθυμία στην ιδέα αυτή. Αυτό είναι φυσικό καθώς πρόκειται για μια σημαντική και συναισθηματικά επιφορτισμένη απόφαση.
Πολλά άτομα και ζευγάρια αισθάνονται ταυτόχρονα ένα μείγμα επιθυμίας, ενθουσιασμού, ευγνωμοσύνης, ευθύνης, φόβου και αμφιβολίας μπροστά στην ιδέα της γονεϊκότητας. Η αναγνώριση, αποδοχή και επεξεργασία αυτής της αμφιθυμίας είναι κομμάτι της διαδικασίας λήψης απόφασης.
Πολλές γυναίκες δηλώνουν ‘μπερδεμένες’ σχετικά με το πότε είναι η κατάλληλη στιγμή για να γίνουν μητέρες. Πέρα από τους πρακτικούς, επαγγελματικούς και οικονομικούς παράγοντες, συχνά, το ‘δίλλημα’ επηρεάζεται και από το άγχος και τις ανησυχίες τους γύρω από την επάρκεια τους. Θα είμαι καλή μητέρα; Είμαι ικανή να μεγαλώσω σωστά ένα παιδί; Έχω αναγνωρίσει και ‘δουλέψει’ αρκετά τις δικές μου δυσκολίες ώστε να δώσω στο παιδί τον καλύτερο εαυτό μου;
Στο ερώτημα αυτό η απάντηση είναι πως δεν χρειάζεται -και δεν είναι ασφαλώς εφικτό- ένας μελλοντικός γονιός να έχει ‘εξαλείψει’ πλήρως τις δικές του αγωνίες και δυσκολίες για να περάσει στο επόμενο βήμα. Αυτό που χρειάζεται είναι ο γονέας να προσπαθεί να παρατηρεί, να συνειδητοποιεί και να επεξεργάζεται πως δικά του κομμάτια επιδρούν πάνω στο παιδί του. Η ψυχοθεραπεία προσφέρει το έδαφος ώστε να γίνει αυτή η κατανόηση και επεξεργασία. Αυτό που χρειάζεται το παιδί είναι έναν γονιό συναισθηματικά παρόντα, που αναγνωρίζει τις δυσκολίες του και ζητάει βοήθεια, που στρέφεται στο υποστηρικτικό του δίκτυο, που νιώθει πως μπορεί να αντέξει να αντιμετωπίσει και να διαχειριστεί -κατά κύριο λόγο- τις προκλήσεις, και όχι να τις αποφεύγει.
Πως θα διαχειριστώ τη γονεϊκότητα;
Κάθε άτομο χρειάζεται να αναστοχαστεί πως φαντάζεται τον εαυτό του ως γονιό. Τί θα αλλάξει στη ζωή του; Πώς θα ήθελε να μεγαλώσει το παιδί του; Τι είδους περιβάλλον θα ήθελε να του δημιουργήσει; Τί αξίες να του μεταδώσει;
Χρειάζεται να αναλογιστεί πως αισθάνεται μπροστά στους περιορισμούς και τις ‘απώλειες’ που θα έρθουν μαζί με το πολύτιμο νέο μέλος. Πόσο έτοιμος/η είναι να αφήσει -έστω και προσωρινά- κάποιους ρόλους της ζωής τους; Πόσο μπορεί να προσφερθεί συναισθηματικά στο μωρό που θα έρθει;
Η κατανόηση των αναγκών και των προκλήσεων της γονεϊκότητας είναι σημαντικό κομμάτι της προετοιμασίας των υποψήφιων γονέων. Στην λήψη της απόφασης για παιδί , το άτομο ή το ζευγάρι χρειάζεται υπεύθυνα να αναλογιστούν όλα τα στάδια του μεγαλώματος ενός παιδιού. Να σκεφτούν πως τα μωρά δεν παραμένουν μωρά. Η βρεφική περίοδος είναι ελκυστική (και εξαντλητική!) αλλά τελειώνει. Όταν κάποιος σκέφτεται να κάνει ένα μωρό, σκέφτεται πραγματικά να έχει ένα παιδί – μια οριστική και δια βίου συνθήκη.
Οι σκέψεις γύρω από πρακτικά και οικονομικά ζητήματα δεν μπορούν ασφαλώς να αγνοηθούν, καθώς το άτομο ή το ζευγάρι συνυπολογίζει την παρούσα κατάσταση διαβίωσής, την οικονομική δυνατότητα, τους πόρους και της πηγές που απαιτούνται για το μεγάλωμα και τη φροντίδα ενός παιδιού.
Συνοψίζοντας
Κάθε άτομο χρειάζεται να κοιτάξει βαθιά μέσα του τις αυθεντικές του επιθυμίες. Να αναγνωρίσει τους φόβους, τις ανησυχίες, τις ελπίδες του, τους εμποδιστικούς παράγοντες μπροστά στη μία ή την άλλη επιλογή. Να επικοινωνήσει ανοιχτά με τον/την σύντροφο, εάν είναι σε σχέση. Να αποδεχτεί και να αντέξει την αμφιθυμία, ως φυσιολογικό κομμάτι στη λήψη αυτή της απόφασης. Και, εάν το επιλέξει, να προετοιμαστεί με ωριμότητα και συνειδητότητα, για τον πολύτιμο ρόλο του γονέα.
