Ενώ ο όρος σχολική ετοιμότητα κερδίζει έδαφος σε συζητήσεις μεταξύ μαμάδων, εξακολουθούν να αιωρούνται οι ανησυχίες αν το παιδί εφοδιάστηκε κατάλληλα και τι συγκεκριμένα πρέπει τελικά να γνωρίζει για να μεταβεί στην Α’ τάξη Δημοτικού. Είναι άραγε έτοιμο ή θα ήταν καλύτερα να του δώσουμε λίγο χρόνο ακόμη και την ευκαιρία να επαναλάβει τη φοίτηση στο νηπιαγωγείο; Πρόκειται σίγουρα γι’ αυτή την μεγάλη αλλαγή σελίδας στην ζωή ενός παιδιού και πολλοί γονείς αγωνιούν και συμβουλεύονται ειδικούς και δασκάλους, χωρίς να είναι ποτέ σίγουροι για την ορθότητα της απόφασής τους
Ο ορισμός της Σχολικής Ετοιμότητας;
Στη σχετική βιβλιογραφία, πρώτη – ιστορικά - εμφανίζεται η έννοια της «σχολικής ωριμότητας» ενώ ακολουθεί η «σχολική ικανότητα», η οποία παρουσιάζει μεν πιο διευρυμένο περιεχόμενο από την προηγούμενη, ωστόσο αντικαθίσταται από την έννοια της «σχολικής ετοιμότητας», η οποία και τελικά επικράτησε. Παράλληλα, οι έννοιες αυτές συνδέθηκαν με μια σειρά κριτηρίων, στα οποία θα έπρεπε ένα παιδί να ανταποκρίνεται ικανοποιητικά ώστε να θεωρείται σχολικά ώριμο ή ικανό.
Παρά την ποικιλία των όρων που χρησιμοποιείται από τους ερευνητές στη διεθνή βιβλιογραφία για την ετοιμότητα ενός παιδιού για την Α΄ Δημοτικού, η έννοια αυτή ουσιαστικά αναφέρεται σε δεξιότητες που αφορούν στη σωματική του ετοιμότητα, τη γνωστική του ετοιμότητα και την κοινωνικο – συναισθηματική του ετοιμότητα και οι οποίες το καθιστούν δυνατό να επωφεληθεί από την προσφορά της μάθησης του σχολείου και να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις του σε μαθησιακό και κοινωνικό επίπεδο (Καψάλης, 2000).
Με πιο απλά λόγια, μέχρι την ηλικία των έξι ετών το παιδί θα πρέπει να έχει κατακτήσει συγκεκριμένες γνωστικο-αντιληπτικές, ψυχο-συναισθηματικές και κοινωνικές δεξιότητες και δεξιότητες σε τομείς της κίνησης και του λόγου, που θα του επιτρέπουν να ανταποκριθεί με επιτυχία στις απαιτήσεις της Α’ Δημοτικού.
Βασικά κριτήρια ετοιμότητας ανά τομέα
Γνωστικο-μαθησιακός τομέας:
Λογικομαθηματικές έννοιες
- Αναγνωρίζει μεγέθη (μικρό –μεγάλο, μεσαίο, ψηλό –κοντό ) και μπορεί να τα συγκρίνει.
- Αναγνωρίζει ποσότητες (πολλά – ένα - λίγα, περισσότερα- λιγότερα, άδειο-γεμάτο) και την έννοια μισό – ολόκληρο.
- Σειροθετεί κατά μέγεθος και ποσότητα.
- Ομαδοποιεί.
- Καταμετρά τουλάχιστον δέκα αντικείμενα με στρατηγική.
- Αναγνωρίσει τους αριθμούς ως το δέκα και αντιστοιχίζει αριθμό με αντίστοιχο αριθμό αντικειμένων.
- Αναγνωρίζει ιδιότητες αντικειμένων (μαλακό- σκληρό, βρεγμένο -στεγνό, γυάλινο, πλαστικό, ξύλινο, κρύο-ζεστό) και αναγνωρίζει και εντοπίζει ομοιότητες και διαφορές.
- Αναγνωρίζει χρώματα και σήματα και τα κατονομάζει.
Γραφο-φωνολογική ενημερότητα
- Αναγνωρίζει μεμονωμένα τα κεφαλαία γράμματα της αλφάβητου
- Γράφει τα περισσότερα γράμματα του αλφάβητου
- Αναγνωρίζει πρώτο φώνημα (γράμμα) λέξης
- Γράφει το όνομα του
- Αντιγράφει λέξεις
Έννοιες χώρου
Αξιολογείται αν το παιδί είναι ικανό να αναγνωρίζει την θέση αντικειμένων και του σώματός του καθώς και τοποθετεί αντικείμενα στο χώρο του σύμφωνα με τις έννοιες: πάνω-κάτω, μέσα-έξω, μπροστά-πίσω, κοντά-μακριά, ανάμεσα, δεξιά-αριστερά, πρώτο-τελευταίο.
Έννοιες χρόνου
- Αντιλαμβάνεται τις έννοιες: πρωί-μεσημέρι-βράδυ, πριν –τώρα -μετά, χθες-σήμερα -αύριο.
- Λέει τις ημέρες της εβδομάδας με την σειρά.
- Γνωρίζει τις εποχές του χρόνου και τις συνδέει με τα αντίστοιχα καιρικά φαινόμενα (Τον χειμώνα κάνει κρύο)
Ψυχο-συναισθηματικός τομέας:
Συναισθηματική νοημοσύνη
Η ικανότητα να ερμηνεύει τα συναισθήματα των άλλων και να διαχειρίζεται διαπροσωπικές σχέσεις και αλληλεπιδράσεις. Η ικανότητα να γνωρίζει πότε βιώνει ένα συναίσθημα, να μπορεί να κατονομάσει τα συναισθήματα του άλλου αλλά και να αναγνωρίζει και να είναι ευαίσθητος στην εκδήλωση των συναισθημάτων των άλλων (Goleman , 1995).
Συναισθηματική ωριμότητα
Η ικανότητα προσαρμογής στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος, η οποία εξαρτάται από τα ατομικά χαρακτηριστικά του παιδιού σε συνδυασμό με τη διαπαιδαγώγησή του.
Συναισθηματική ετοιμότητα
Τα επτά συστατικά στοιχεία της συναισθηματικής ετοιμότητας σύμφωνα με τον Gottman.J., 1997: εμπιστοσύνη, περιέργεια, πρόθεση, αυτοέλεγχος, αρμονικότητα, ικανότητα επικοινωνίας συνεργασιμότητα.
Λογοθεραπευτικός τομέας:
Αντίληψη Λόγου
- Ακολουθεί σύνθετες οδηγίες
- Παρακολουθεί και κατανοεί ιστορίες (κατάλληλες για την ηλικία του)
- Παρακολουθεί και κατανοεί μια απλή συνομιλία
- Κατανοεί ανέκδοτα και γρίφους
- Κατανοεί απλά λογοπαίγνια
Έκφραση Λόγου
- Χρησιμοποιεί προτάσεις που περιλαμβάνουν δύο ή περισσότερες ιδέες με περιγραφική γλώσσα
- Γνωρίζει απέξω και απαγγέλλει κάποια κοινά ποιηματάκια και τραγούδια
- Προσποιείται, δημιουργεί και συνθέτει τραγούδια ή ιστορίες
- Λέει ή επαναφηγείται ιστορίες ή / και καθημερινές εμπειρίες
- Κάνει ερωτήσεις και εκφράζει την περιέργεια του
- Εκφράζει ιδέες έτσι ώστε οι άλλοι να μπορούν να τις καταλάβουν
- Απαντάει σε “ναι / όχι” ερωτήσεις, απαντάει σε ανοιχτές ερωτήσεις (π.χ., «Τι έχετε για μεσημεριανό σήμερα;”) και απαντάει σε ερωτήσεις που εισάγονται με τι, πως, που, πότε, γιατί.
- Συμμετέχει σε συζητήσεις και μπορεί να κάνει το ίδιο το παιδί έναρξη συζήτησης
- Χρησιμοποιεί πληθυντικό αριθμό, αντωνυμίες και χρόνους σωστά
- Μιλά για πράγματα που πρόκειται να συμβούν, καθώς και πράγματα που έχουν ήδη συμβεί
- Η ομιλία του είναι πλήρως κατανοητή από μη εξοικειωμένους ακροατές/συνομιλητές
Κοινωνικές δεξιότητες
- Μπορεί να συστηθεί σε κάποιον
- Χαιρετάει σε είσοδο και έξοδο από κάποιο χώρο
- Έχει βλεμματική επαφή
- Προσαρμόζεται σε μη οικείες συνθήκες
- Έχει περιέργεια για τον κόσμο
- Ακολουθεί κανόνες
Εργοθεραπευτικός τομέας:
Θέση Συνεργασίας
Το παιδί οργανώνεται σε γνωστικά απαιτητική δραστηριότητα, χωρίς άμεση επιτήρηση από ενήλικα (ενήλικας σε απόσταση όπως πχ. η θέση δασκάλου μαθητή στην τάξη)
Συγκέντρωση και οργάνωση
Ικανοποιητική ικανότητα συγκέντρωσης προσοχής σε δραστηριότητες. Ικανοποιητική διάρκεια οργάνωσης στην καθιστή θέση. Ανταπόκριση σε ομαδική εντολή.
Αδρή κινητικότητα
Να είναι σε θέση να ανταποκρίνεται σε δραστηριότητες αδρής κινητικότητας (ισορροπία, αδρός και αμφίπλευρος συντονισμός, ασκήσεις με πηδήματα και μπάλα, πλευρίωση, πέρασμα μέσης γραμμής σώματος).
Λεπτή κινητικότητα
Να έχει κατακτήσει ώριμη λεπτή κίνηση (χρήση ψαλιδιού, σύλληψη μολυβιού, αντιγραφική ικανότητα φορμών και κεφαλαίων γραμμάτων, οπτικοκινητικός συντονισμός, οπτική επεξεργασία).
Αυτοεξυπηρέτηση
Πλήρης ανεξαρτησία σε πλύσιμο ,ντύσιμο, φαγητό, τουαλέτα.
Μνήμη
Καλή ακουστική και οπτική μνήμη (έως 6 ψηφία – εικόνες ανάκληση).
Από τι εξαρτάται η σχολική ετοιμότητα: Παράγοντες
Γονεϊκοί Παράγοντες
Η οικογένεια σε οποιαδήποτε μορφή ή δομή και σε οποιαδήποτε ιστορική περίοδο αποτέλεσε το περιβάλλον μέσα στο οποίο το παιδί, ως αναπτυσσόμενος οργανισμός ζει τα πρώτα σχεδόν είκοσι χρόνια της ζωής του. Πολλοί ερευνητές σε πληθώρα ερευνών επισημαίνουν πως η οικογένεια αποτελεί την ισχυρότερη περιβαλλοντική επίδραση και την κυριότερη εξωτερική μορφοποιό δύναμη για την ανάπτυξη ενός παιδιού.
Σχολικοί Παράγοντες
Τα ερευνητικά στοιχεία πείθουν ότι η ποιότητα των εμπειριών των παιδιών στο σχολείο και κυρίως η αλληλεπίδρασή τους με τον εκπαιδευτικό μπορεί να διαφοροποιήσει αποφασιστικά τη σχολική τους ετοιμότητα και κατά συνέπεια τη σχολική τους προσαρμογή. Διάφοροι ερευνητές έχουν προτείνει ότι μια στενή και αποδεκτή σχέση με τον δάσκαλο μπορεί να ασκήσει μια βελτιωτική επίδραση στην ανάπτυξη των παιδιών «σε κίνδυνο» για προβλήματα συμπεριφοράς (Hughes, Cavell & Jackson, 1999).
Ατομικοί Παράγοντες
Στην κατηγορία αυτή εντάσσεται η πρωσοπικότητά του ίδιου του παιδιού. Ειδικότερα για τη βρεφική και προσχολική ηλικία χρησιμοποιείται συχνότερα ο όρος «ιδιοσυγκρασία». Πολλοί ερευνητές κάνουν λόγο για τα λεγόμενα ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά του παιδιού, που επηρεάζουν και τροποποιούν την έκφραση της συμπεριφοράς του, όπως είναι το επίπεδο ενεργητικότητας, η προσέγγιση ή απόσυρση στα νέα ερεθίσματα, η προσαρμοστικότητα, η δεκτικότητα σε εμπειρίες, η ποιότητα της διάθεσης, η συγκέντρωση ή απόσπαση της προσοχής. Είναι ευνόητο ότι τέτοια χαρακτηριστικά συνδέονται με τη νέα ιδιότητα του παιδιού ως μαθητή και είναι καθοριστικά για την ανάληψη και περαίωση σχολικού έργου και την κοινωνικοσυναισθηματική πορεία του στο σχολείο (Μπεζεβέγκης & Παυλόπουλος & Μουρουσάκη, 1996).
Συμπερασματικά, η σημαντικότητα της σχολικής ετοιμότητας ενός παιδιού νηπιακής ηλικίας και οι προεκτάσεις της για τη μετάβασή του στην επόμενη εκπαιδευτική βαθμίδα πρέπει να δημιουργήσει τον προβληματισμό για δημιουργία νέων εκπαιδευτικών πρακτικών ώστε να περιορίζονται ή να αντιμετωπίζονται εγκαίρως στη νηπιακή ηλικία πιθανές δυσκολίες στην προσαρμογή των παιδιών στο σχολείο και κατά συνέπεια σε δεύτερο χρόνο να διευκολύνεται η επιτυχής ανταπόκρισή τους στις ακαδημαϊκές, κοινωνικο-συναισθηματικές και συμπεριφοριστικές απαιτήσεις της Α’ τάξης Δημοτικού (Perry & Weinstein, 1998).
Η Μαρία Κούση είναι αριστούχα απόφοιτος του τμήματος Εκπαιδευτικής και Κοινωνικής Πολιτικής, με κατεύθυνση την Ειδική Αγωγή του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος στην Ειδική Εκπαίδευση του Frederick University. Από το 2011 σημειώνει την επαγγελματική της πορεία με παιδιά, εφήβους και τις οικογένειές τους στον ιδιωτικό τομέα και από το 2012 εργάζεται ως Εκπαιδευτικός Ειδικής Αγωγής στη δημόσια εκπαίδευση.
