Παρόλο που η κοινωνία δεν μιλάει ανοιχτά γι’ αυτό, ένα μεγάλο ποσοστό των γυναικών στην εγκυμοσύνη και τη λοχεία εμφανίζει επιμένουσες και ενοχλητικές σκέψεις που σχετίζονται με κίνδυνο ή βλάβη για το μωρό. Πολλές μέλλουσες και νέες μαμάδες φοβούνται πως οι ίδιες μπορεί να προκαλέσουν κακό στο μωρό τους. Αυτό εμφανίζεται με σκέψεις, εικόνες ή παρορμήσεις πρόκλησης βλάβης στο βρέφος από αμέλεια ή με πρόθεση. Φυσικά, βιώνεται ως κάτι ιδιαίτερα τρομακτικό για τις μητέρες αυτές! Οι σκέψεις παρεισφρέουν, είναι ανεπιθύμητες, συνοδεύονται από έντονο άγχος και φόβο απώλειας ελέγχου. Το άτομο επιθυμεί να σταματήσει την παρείσφρηση των σκέψεων αλλά αδυνατεί.
Οι τρομακτικές σκέψεις μπορεί να αποσιωπώνται λόγω της μεγάλης ενοχής και ντροπής που τις συνοδεύουν και η μέλλουσα ή νέα μαμά συχνά υποφέρει μόνη της. Αισθάνεται φόβο και σύγχυση, αναρωτιέται πως τόλμησε να περάσει απ’ το μυαλό της μια τέτοια ανεπίτρεπτη σκέψη και αγωνιά εάν αυτό είναι δείγμα ακαταλληλότητας της ως μητέρα ή ένδειξη ψυχικής ασθένειας. Μπορεί να μην εμπιστεύεται τον εαυτό της και, συχνά, φτάνει να σκέφτεται πως είναι τόσο ακατάλληλη ή επικίνδυνη που θα της πάρουν το παιδί.
Κατά την εγκυμοσύνη, η μητέρα μπορεί να σκέφτεται πως κάποια συνήθεια της βλάπτει το μωρό, πως έκανε κάτι που διακινδύνευσε την εγκυμοσύνη. Μετά τον ερχομό του μωρού, μπορεί να εμφανιστούν εικόνες ή σκέψεις όπως να τραντάξει το μωρό της, να το πετάξει στο έδαφος ή από τις σκάλες, να το βυθίσει στο μπάνιο, να νιώσει σεξουαλική διέγερση ενώ το αλλάζει, κλπ. Η νέα μαμά μπορεί να σκέφτεται για παράδειγμα «Κι αν χάσω τον έλεγχο και το πετάξω απ’ το παράθυρο;» ή να φαντάζεται την εικόνα αυτή.
Οι μητέρες ξαφνιάζονται, δυσφορούν και τρομάζουν με την εμφάνιση τέτοιων σκέψεων τις οποίες θεωρούν αδιανόητες και είναι εκτός του συστήματος των αξιών τους. Η γυναίκα μπορεί να ανησυχεί πως είναι μια κακιά μαμά και να παρουσιάζεται υπερ-επιφυλακτική, υπερβολικά προσεκτική, με στόχο να κατευνάσει τον φόβο και να εξουδετερώσει τους κινδύνους. Μπορεί να αποφεύγει καταστάσεις ή να αποζητά κάποιες συμπεριφορές ελέγχου και ασφαλείας, π.χ. να μη μένει μόνη με το μωρό της.
Είναι απαραίτητο να τονιστεί πως οι σκέψεις αυτές δεν κάνουν τις μητέρες επικίνδυνες. Το να βιώνει μία μαμά ενοχλητικές σκέψεις δεν σημαίνει ότι έχει περισσότερες πιθανότητες να ενεργήσει σύμφωνα με τις σκέψεις αυτές. Μάλιστα, οι μητέρες που εκδηλώνουν τις σκέψεις αυτές είναι συνήθως βαθιά αφοσιωμένες στη φροντίδα των παιδιών τους.
Γιατί εμφανίζονται οι σκέψεις αυτές;
Οι παρεισφρέουσες σκέψεις είναι πιο συχνές σε περιόδους άγχους όπως άλλωστε είναι η περίοδος της εγκυμοσύνης και η αρχή της γονεϊκότητας. Οι ορμονικές διακυμάνσεις, η έλλειψη ύπνου, οι αλλαγές στον τρόπο ζωής και οι νέες ευθύνες, αλλά και η αίσθηση απώλειας ελέγχου μπροστά στη σημαντική αυτή μετάβαση, αποτελούν παράγοντες που μπορεί να προδιαθέσουν την εμφάνιση των σκέψεων αυτών. Οι ανησυχίες για την υγεία και την ευημερία του μωρού και οι προκλήσεις της φροντίδας ενός νεογέννητου μπορούν να συμβάλουν σε αυξημένα επίπεδα άγχους, τα οποία πυροδοτούν τις σκέψεις.
Στους γονείς οι σκέψεις αυτές εντείνονται από τη μεγάλη αίσθηση ευθύνης για την ασφάλεια, προστασία και ευημερία των παιδιών τους, ακόμη περισσότερο στους γονείς με βρέφη, καθώς εκείνα είναι απόλυτα εξαρτώμενα για την επιβίωσή τους. Πράγματι, αυτός ο εγγενής μηχανισμός προστασίας των παιδιών τους, μπορεί να αυξήσει την επαγρύπνηση και την επίγνωση των απειλών, αλλά και να κάνει τις μητέρες πιο επιρρεπείς και ευαίσθητες στην εμφάνιση άγχους.
Στην εκδήλωση των αρνητικών αυτών σκέψεων παίζει κρίσιμο ρόλο η ύπαρξη αμφιθυμίας, και η ενοχή που αισθάνεται η μητέρα λόγω της αμφιθυμίας αυτής. Χρειάζεται να τονιστεί πως οι μητέρες θα νιώσουν στιγμές αμφιθυμίας απέναντι στην εγκυμοσύνη και το μωρό. Αυτό δεν ακυρώνει την επιθυμία τους για αυτό ή την αγάπη που μπορεί να αισθάνονται. Όμως, σε πολλές γυναίκες, τα αυστηρά πρέπει, η ενοχή και οι αναστολές τους είναι τόσο δυνατές που συχνά δεν μπορούν να επιτρέψουν καθόλου χώρο στην αμφιθυμία τους.
Ακόμη, οι σκέψεις αυτές μπορεί να αποτελούν σημάδι ύπαρξης των συχνά εμφανιζόμενων περιγεννητικών διαταραχών, όπως η κατάθλιψη και οι αγχώδεις διαταραχών. Σε κάποιες περιπτώσεις, οι επιμένουσες ενοχλητικές σκέψεις μπορεί να αποτελούν σύμπτωμα της Ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής.
Πότε πρόκειται για Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή;
Η εμφάνιση των ενοχλητικών σκέψεων δεν ισοδυναμεί αυτόματα με εκδήλωση Ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής. Πολλές μητέρες βιώσουν δυσάρεστες και ανεπιθύμητες σκέψεις, οι οποίες, παρά την ενόχληση, θα περάσουν χωρίς να επιφέρουν δυσλειτουργία.
Ενώ οι περισσότεροι άνθρωποι βιώνουν κατά καιρούς κάποιο είδος ανεπιθύμητων ή ενοχλητικών σκέψεων, τα άτομα που εμφανίζουν Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή αξιολογούν καταστροφικά και ανεπίτρεπτα τον τρόπο που σκέφτονται ή/και το περιεχόμενο των σκέψεων τους. Οι σκέψεις τους παρουσιάζονται εμμονικές ή κολλώδεις (ιδεοληψίες), καταλαμβάνουν πολύ χρόνο στη ζωή τους, ερμηνεύονται ως επικίνδυνες ή ανεπίτρεπτες, και οδηγούν στην εκτέλεση επαναλαμβανόμενων συμπεριφορών ή νοητικών πράξεων (καταναγκασμών) με στόχο να ανακουφιστεί το άγχος ή η αγωνία που οι σκέψεις προκαλούν.
Έτσι το άτομο επιδίδεται σε συμπεριφορικούς ή νοητικούς καταναγκασμούς ώστε να ελέγξει το άγχος του, να εξουδετερώσει τις σκέψεις, να αποτρέψει το κακό που φοβάται πως θα προκληθεί. Οι αποφυγές και οι συμπεριφορές εξουδετέρωσης ενώ ανακουφίζουν προσωρινά το άγχος, στην πραγματικότητα εντείνουν και διαιωνίζουν τις αρνητικές σκέψεις και το άγχος που τις συνοδεύουν.
Όταν το άτομο δίνει τόσο χώρο στις ενοχλητικές σκέψεις, ακόμα και παλεύοντας να τις κρατήσει μακριά, είναι σαν να στέλνει στον εγκέφαλο το σήμα πως το περιεχόμενο των σκέψεων αυτών δεν είναι απλά μια ασήμαντη (ως προς την ασφάλεια και προστασία τους) σκέψη που πέρασε απ’ το μυαλό αλλά σημαντικό και απαραίτητο για την ασφάλεια του. Πρόκειται για ένα διαστρεβλωμένο τρόπο αξιολόγησης του τρόπου σκέψης του. Στα άτομα αυτά κυριαρχεί η ‘σύντηξη σκέψης – πράξης’. Το ότι σκέφτηκαν κάτι ισούται με το ότι το έκαναν πράξη, όπως η σκέψη ή η επιθυμία ισούται με πράξη στο στάδιο της μαγικής σκέψης του μικρού παιδιού.
Έτσι, και στην περίοδο της εγκυμοσύνης και λοχείας, εάν οι σκέψεις είναι ανεπιθύμητες, ενοχλητικές, επαναλαμβανόμενες, συνοδεύονται συνήθως από καταναγκασμούς και αποφυγές, και οδηγούν σε δυσλειτουργία μπορεί να πληρούνται τα κριτήρια της Ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής. Προηγούμενα συμπτώματα της διαταραχής μπορεί να επανεμφανίζονται την περίοδο αυτή τόσο στις μητέρες όσο και στους πατέρες ενώ άλλοι μπορεί να εκδηλώσουν τη διαταραχή για πρώτη φορά.
Πώς διαχειρίζεται τις ενοχλητικές σκέψεις η μέλλουσα και νέα μαμά;
Οι μέλλουσες και νέες μαμάδες χρειάζεται να αναγνωρίσουν τις σκέψεις τους ως αυτό που είναι, δηλαδή ως απλές σκέψεις. Εάν προσπαθούν αγωνιωδώς να αποφύγουν ή να εξουδετερώσουν τις ενοχλητικές σκέψεις, τους δίνουν χώρο, ενισχύοντας την ένταση και τη συχνότητά τους. Μπορούν να υπενθυμίσουν στον εαυτό τους «Ήρθε πάλι αυτή η ανεπιθύμητη σκέψη. Είναι πολύ δυσφορική αλλά δεν σημαίνει ότι θα γίνει πράξη. Δεν με κάνει επικίνδυνη ή ακατάλληλη μαμά. Δεν μπορώ να διώξω τη σκέψη αυτή, θα την αφήσω να υπάρχει σαν πίσω ήχος (background noise) ενώ θα συνεχίσω να κάνω ό,τι έκανα.»
Θα ήταν καλό να μιλήσουν γι’ αυτές τις σκέψεις με τους αγαπημένους τους που εμπιστεύονται, παρά τη δυσκολία που πιθανόν να αισθάνονται στο να το κάνουν. Το να γίνουν αποδεκτές και να υποστηριχθούν από τα άτομα γύρω τους, θα μειώσει την αίσθηση της ενοχής, ντροπής, φόβου και απελπισίας που νιώθουν. Οι μητέρες αυτές χρειάζεται να αναγνωρίσουν πως η εμφάνιση των σκέψεων αυτών, αν και έντονα επώδυνη, είναι μία συχνή και αναμενόμενη εμπειρία την περίοδο αυτή. Αν δεν υπάρχουν άλλοι λόγοι επικινδυνότητάς, οι συγκεκριμένες σκέψεις από μόνες τους δεν αποτελούν κίνδυνο για την ασφάλεια του μωρού. Η ύπαρξή τους δεν σημαίνει πως η μητέρα σκοπεύει να ενεργήσει σύμφωνα με αυτές.
Χρειάζεται επίσης να μπορέσουν να αποδεχτούν και να επεξεργαστούν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους απέναντι στην εγκυμοσύνη και το μωρό, ακόμα και τα δύσκολα τα οποία καταπιέζουν ή απωθούν. Όσο συνειδητοποιούν και αποδέχονται τα δύσκολα συναισθήματα και την αμφιθυμία που μπορεί να αισθάνονται, τόσο θα μειώνεται η έντασή τους.
Στις περιπτώσεις που οι ενοχλητικές σκέψεις παρεμβαίνουν στη λειτουργικότητα της γυναίκας τόσο ως προς τη φροντίδα του μωρού όσο και σε άλλους τομείς της ζωής, χρειάζεται να αναζητήσει υποστήριξη από κάποιον επαγγελματία ψυχικής υγείας ώστε να επεξεργαστεί τις σκέψεις και να κατανοήσει τον φόβο τον οποίο προσπαθεί να ρυθμίσει μέσω αυτών. Χρειάζεται να υποστηριχθεί ώστε να διαχειριστεί τις συναισθηματικές προκλήσεις της εγκυμοσύνης και της μετάβασης στη γονεϊκότητα. Είναι απαραίτητο, ακόμη, να ανιχνευτεί εάν πρόκειται για εκδήλωση Ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής, και να υπάρξει καθοδήγηση στις θεραπευτικές επιλογές. Η αναζήτηση βοήθειας και η έγκαιρη παρέμβαση είναι σημαντικές τόσο για την ευημερία της μητέρας όσο και για του βρέφους.
