Οι υψηλές θερμοκρασίες σε συνδυασμό με την ελλιπή πρόσληψη υγρών και τροφής αλλά και παθολογικές καταστάσεις, όπως η γαστρεντερίτιδα, μπορούν να οδηγήσουν βρέφη και μικρά παιδιά σε ήπια ή –σπανιότερα- σε σοβαρή αφυδάτωση.
Η αφυδάτωση είναι μία κατάσταση, όπου το ολικό νερό του σώματος ελαττώνεται, είτε λόγω μειωμένης πρόσληψης υγρών, είτε λόγω αυξημένης απώλειας αυτών. Το κοινό αυτό παιδιατρικό πρόβλημα που συχνά συνοδεύεται και από διαταραχές ηλεκτρολυτών (νατρίου, καλίου, χλωρίου) αποτελεί συχνό λόγο επίσκεψης στα επείγοντα εξωτερικά ιατρεία των παιδιατρικών νοσοκομείων, ειδικά όταν αφορά βρέφη. Τα τελευταία είναι ιδιαίτερα επιρρεπή στην αφυδάτωση λόγω της αυξημένης επιφάνειας σώματος τους σε σχέση με το βάρος τους και της σχετικής ανωριμότητας των νεφρών.
H2O: Το απαραίτητο
Το νερό αποτελεί το 75% του βάρους σώματος ενός βρέφους γι αυτό και η σοβαρή αφυδάτωση είναι απειλητική ακόμη και για τη ζωή του. Σταδιακά, στο μεγαλύτερο παιδί και στον ενήλικα, το νερό ελαττώνεται και αποτελεί το 60% του σωματικού βάρους.
Το νερό αποτελεί σημαντικό συστατικό του ανθρώπινου σώματος, καθώς διατηρεί σταθερό τον όγκο του αίματος, συμβάλλει στη ρύθμιση της θερμοκρασίας και συμμετέχει στην πέψη των τροφών και στην απορρόφησή τους.
Σε ένα υγιές σώμα, το οποίο ζει σε φυσιολογικές συνθήκες περιβάλλοντος, καθημερινά αποβάλλεται νερό μέσω των ούρων και των κοπράνων, του δέρματος με τη διαδικασία της εφίδρωσης και μέσω των πνευμόνων με την αναπνοή. Η ποσότητα αυτή αναπληρώνεται με την πρόσληψη, όχι μόνο υγρών, αλλά και τροφών πλούσιων σε υγρά όπως τα φρούτα και τα λαχανικά. Οποιαδήποτε διαταραχή σε αυτή τη δυναμική ισορροπία μπορεί να οδηγήσει σε αφυδάτωση.
Σε παθολογικές καταστάσεις όπως ο υψηλός πυρετός και οι λοιμώξεις του γαστρεντερικού συστήματος, αλλά και η έκθεση σε δυσχερείς περιβαλλοντικές καταστάσεις όπως πολύ υψηλές θερμοκρασίες, που επιτείνουν την εφίδρωση, ομάδες υψηλού κινδύνου όπως τα βρέφη και τα μικρά παιδιά –αλλά και οι ηλικιωμένοι- χάνουν αρκετά συχνά ένα μεγάλο μέρος νερού και αλάτων, τα οποία δεν μπορούν να αναπληρωθούν.
Τα αίτια της αφυδάτωσης
- Οι έμετοι ή και οι διαρροϊκές κενώσεις, που προκαλούν απώλεια υγρών και ηλεκτρολυτών. Το συνηθέστερο αίτιο των εμέτων και της διάρροιας είναι η γαστρεντερίτιδα, ιογενής ή όχι. Ο συνδυασμός μάλιστα των παραπάνω συμπτωμάτων με τις υψηλές θερμοκρασίες του καλοκαιριού αυξάνει δραματικά τον κίνδυνο αφυδάτωσης.
- Η ελαττωμένη πρόσληψη υγρών λόγω δυσκολίας στην κατάποση. Στα παιδιά δυσκολία στην κατάποση προκαλεί ενίοτε η αμυγδαλίτιδα ή η στοματίτιδα.
- Η αυξημένη εφίδρωση, ως αποτέλεσμα υψηλού πυρετού ή υψηλής θερμοκρασίας περιβάλλοντος.
(Σπανιότερα απώλεια υγρών και κατά συνέπεια αφυδάτωση μπορεί να προκληθεί σε άλλες σοβαρές καταστάσεις όπως η ινοκυστική νόσος, όπου παρατηρείται μεγάλη ποσότητα υγρών και ηλεκτρολυτών διαμέσου των ιδρωτοποιών αδένων και ο μη ρυθμισμένος διαβήτης αλλά και ο άποιος διαβήτης).
Συμπτώματα
Η αφυδάτωση διακρίνεται σε ήπια, μέτρια και σοβαρή. Η ήπια αντιμετωπίζεται συνήθως στο σπίτι, η μέτρια και σοβαρή αφυδάτωση απαιτούν νοσοκομειακή φροντίδα.
Σε ήπια αφυδάτωση παρατηρούνται:
- Έντονη δίψα.
- Ξηρό, στεγνό στόμα.
- Μειωμένα ούρα. Στα βρέφη αυτό γίνεται αντιληπτό από τη μείωση της συχνότητας αλλαγής πάνας ενώ στα μεγαλύτερα παιδιά από το χρώμα των ούρων που σκουραίνει.
Σε μέτρια και σοβαρή αφυδάτωση εμφανίζονται όλα τα παραπάνω συμπτώματα και επιπλέον:
- Στεγνές χωρίς ούρα πάνες για 6-8 ώρες στο βρέφος και για περισσότερες από 12 ώρες στο νήπιο.
- Μειωμένα δάκρυα.
- Ξηρό, μερικές φορές και κρύο και ρυτιδιασμένο δέρμα
- «Βυθισμένα» μάτια
- Κόπωση και αίσθημα ζάλης.
- Υπνηλία.
- Ευερεθιστότητα ή λήθαργος
Αντιμετώπιση
Η σοβαρή αφυδάτωση είναι μία επείγουσα κατάσταση και απαιτεί άμεση παιδιατρική εκτίμηση και αντιμετώπιση. Η ήπια αφυδάτωση μπορεί να αντιμετωπιστεί και στο σπίτι πάντα με την παιδιατρική καθοδήγηση.
Σε περιπτώσεις γαστρεντερίτιδας μετά από τον εμετό δεν δίνουμε αμέσως νερό, ούτε φυσικά φαγητό. Αφήνουμε να περάσει τουλάχιστον μία ώρα και μετά αρχίζουμε σταδιακά να επαναχορηγούμε υγρά: ένα κουταλάκι του γλυκού κάθε πέντε λεπτά αρχικά και την σταδιακή επανασίτιση προσφέροντας στο παιδί ήπιες για το γαστρεντερικό σύστημα τροφές όπως άπαχο κρέας, φρυγανιές ή κράκερ, ρύζι και από φρούτα μόνο μπανάνα και μήλο. Μπορεί ο γιατρός να συστήσει και την πρόσληψη ηλεκτρολυτών διαμέσου ειδικών σκευασμάτων συνήθως σε σκόνη, τα οποία διαλύονται στο νερό και δημιουργούν ένα ηλεκτρολυτικό διάλυμα.
Στα θηλάζοντα βρέφη ο μητρικός θηλασμός συνεχίζεται κανονικά, αλλά ο παιδίατρος πρέπει να είναι σε επιφυλακή προκειμένου να ελέγξει εάν υπάρχουν συμπτώματα πιο σοβαρής αφυδάτωσης, αν η διάρροια ή οι έμετοι διαρκούν περισσότερες από 2 ημέρες ή αν εμφανιστεί αίμα στον εμετό ή τα κόπρανα.
Γενικά , μικρά ή μεγαλύτερα παιδιά που ξεκινούν εκ νέου εμέτους θα πρέπει να επανεκτιμηθούν από τον παιδίατρο, ο οποίος μπορεί να συστήσει νοσηλεία προκειμένου να χορηγηθούν ενδοφλέβια υγρά και ηλεκτρολύτες.
Προλαμβάνεται η αφυδάτωση;
Όταν μιλάμε για δευτερογενή αφυδάτωση, δηλαδή μία κατάσταση απώλειας και μη αναπλήρωσης υγρών, που οφείλεται σε παθολογικά αίτια μάλλον δύσκολα. Σε αυτές τις περιπτώσεις μιλάμε, για την πρόληψη του αιτίου, όποτε αυτό είναι εφικτό. Για παράδειγμα, την τήρηση των κανόνων υγιεινής προκειμένου να μειώσουμε τις πιθανότητες να προσβληθεί το παιδί μας από μία γαστρεντερίτιδα.
Όταν αναφερόμαστε σε αφυδάτωση λόγω περιβαλλοντικών παραγόντων είτε αυτό αφορά τις υψηλές θερμοκρασίες, είτε την έντονη άσκηση και συγχρόνως τη μειωμένη πρόσληψη υγρών τότε ναι, προλαμβάνεται η αφυδάτωση με επαρκή χορήγηση υγρών, φρούτων και λαχανικών. Ειδικά το καλοκαίρι δεν περιμένουμε να διψάσει έντονα το παιδί μας για να του προσφέρουμε υγρά και κυρίως νερό. Ακόμη, η σωματική άσκηση που προκαλεί εφίδρωση είναι μία συνθήκη που απαιτεί κατανάλωση υγρών πάνω από τη συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη υγρών, η οποία εξαρτάται από την ηλικία, το βάρος, το φύλο του παιδιού καθώς και τις περιβαλλοντικές συνθήκες. Ενδεικτικά, παιδιά ηλικίας 4-8 ετών θα πρέπει να καταναλώνουν περίπου 5 ποτήρια νερό την ημέρα και μεγαλύτερης ηλικίας 7 έως 8 ποτήρια. Και αυτές οι ποσότητες δεν αφορούν συνθήκες καύσωνα οπόταν τα παιδιά πρέπει να αυξάνουν και την πρόσληψη υγρών. Δροσίστε τα λοιπόν!
Με τη συνεργασία της παιδιάτρου, Ντανιέλας Αδάμου.
