Η ψυχική υγεία στην εγκυμοσύνη και τη λοχεία είναι κρίσιμη τόσο για τη μητέρα όσο και για το μωρό της για διάφορους λόγους. Αρχικά, η ψυχική υγεία είναι αναπόσπαστο κομμάτι της συνολικής υγείας. Η ψυχική υγεία επηρεάζει την ευημερία και τη σωματική υγεία τόσο της γυναίκας όσο και του μωρού της. Η ψυχική ασθένεια μπορεί να επηρεάσει τη σωματική υγεία της μητέρας, επιδρώντας αρνητικά στο ανοσοποιητικό της σύστημα. Σχετίζεται επίσης με ελλιπή προγεννητική φροντίδα και έχει συνδεθεί με μαιευτικές επιπλοκές και κακή φροντίδα της εγκυμοσύνης (μη συμμόρφωση σε ιατρικές συστάσεις, κακή διατροφή, έκθεση του κυήματος σε ουσίες, τσιγάρο, αλκοόλ, κλπ.) ενώ μπορεί να επηρεάσει αρνητικά και την ανάκαμψη του σώματος μετά τον τοκετό. Αντίθετα, μια μητέρα με καλή ψυχική υγεία είναι πιο πιθανό να διατηρεί καλές συνήθειες αυτοφροντίδας αλλά και να αντιμετωπίζει καλύτερα τις προκλήσεις της μητρότητας.
Συναισθηματικά, η περιγεννητική περίοδος είναι μία αρκετά εύθραυστη περίοδος. Οι έντονες ορμονικές μεταβολές και οι πολλαπλές αλλαγές (σωματικές, ψυχικές, κοινωνικές, κλπ.) μπορούν να επηρεάσουν τη ψυχολογία της εγκύου και λεχωΐδας και να οδηγήσουν σε μια πιο εύθραυστη συναισθηματική ισορροπία.
Ακόμη, η περίοδος αυτή μπορεί να επαναφέρει στη μητέρα ‘ξεχασμένα’ συναισθήματα και εμπειρίες από τη δικής της παιδική ηλικία. Η μητέρα αναβιώνει και επαναδιαπραγματεύεται δυσκολίες του παρελθόντος. Η ψυχική ιδιαιτερότητα της περιόδου αυτής κάνει τις μητέρες πιο ‘ανοιχτές’ ψυχικά, γεγονός που προσφέρει μεγάλες δυνατότητες για αλλαγή, αλλά ταυτόχρονα και πιο ευάλωτες σε άγχη, ανησυχίες και συναισθηματικές διαταραχές.
Η ψυχική ασθένεια είναι συχνή κατά την περιγεννητική περίοδο
Η ψυχική ασθένεια κατά την περιγεννητική περίοδο είναι ένα κρίσιμο ζήτημα που σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να αγνοηθεί. Σύμφωνα με τα ερευνητικά δεδομένα, το 15 με 20 % των γυναικών στις δυτικές κοινωνίες εμφανίζουν κατάθλιψη ή αγχώδεις διαταραχές την περιγεννητική περίοδο, είτε για πρώτη φορά είτε ως επιστροφή προϋπαρχουσών διαταραχών. Ακόμη, το 0,1 - 0,2% του πληθυσμού θα εμφανίσει σοβαρές ψυχιατρικές διαταραχές, όπως η επιλόχεια ψύχωση – ένα ποσοστό αρκετά μικρό αλλά που απαιτεί άμεση ψυχιατρική παρέμβαση.
Oι ψυχικές διαταραχές και οι δυσκολίες της περιόδου αυτής μένουν σε πολύ μεγάλα ποσοστά αδιάγνωστες και αθεράπευτες, λόγω του φόβου στιγματισμού και της αίσθησης αποτυχίας των μητέρων αλλά και της έλλειψης γνώσης του περιβάλλοντος της μητέρας αλλά και των επαγγελματιών που συναντούν τη μέλλουσα και νέα μαμά. Δυστυχώς, εάν αφεθούν χωρίς θεραπεία, τα προβλήματα ψυχικής υγείας μπορεί να έχουν σημαντικές και συχνά μακροχρόνιες επιπτώσεις στη γυναίκα, το παιδί και όλη την οικογένεια.
Επιπτώσεις στη μητέρα
Οι γυναίκες με περιγεννητική ψυχική διαταραχή, όπως κατάθλιψη και άγχος, αναφέρουν χαμηλότερη ποιότητα ζωής, μεγαλύτερη δυσφορία και δυσκολίες στη μητρική λειτουργία τους. Η ψυχική ασθένεια σχετίζεται και με μεγαλύτερο κίνδυνο αυτοκτονικότητας κατά τη λοχεία.
Επίσης, η ψυχική διαταραχή συχνά στερεί σε σημαντικό βαθμό από τη μητέρα τη δυνατότητα να λάβει ευχαρίστηση από τη μητρότητα και την αλληλεπίδραση με το βρέφος της, ενώ έχει συνδεθεί και με λιγότερο κατάλληλη μητρική ανταπόκριση. Η σημαντική δυσφορία και η σοβαρή δυσλειτουργία ως αποτέλεσμα της ψυχικής διαταραχής μπορεί να οδηγήσει σε αποφυγή της εμπλοκής με το βρέφος και της φροντίδας αυτού από τη μητέρα. Ακόμη, η ψυχική διαταραχή μπορεί να διαταράξει τη σχέση της μητέρας με το βρέφος, με αρνητικές επιπτώσεις στον δεσμό μεταξύ τους.
Επιπρόσθετα, οι αδιάγνωστες και αθεράπευτες περιγεννητικές ψυχικές διαταραχές μπορεί να έχουν υποτροπιάζουσα πορεία και χρονιότητα στη ζωή της γυναίκας με σημαντική επιβάρυνση για την ίδια και την οικογένειά της. Φυσικά, αυτές οι επιπτώσεις προκαλούν σημαντική ανησυχία για τη δημόσια υγεία, παράλληλα με το κοινωνικό και οικονομικό κόστος των αθεράπευτων περιγεννητικών διαταραχών.
Χρειάζεται φυσικά να τονιστεί πως η μη φροντίδα των ψυχικών διαταραχών στις μητέρες την περίοδο αυτή συνεισφέρει και στη μετάδοση των ψυχικών δυσκολιών στις επόμενες γενιές.
Επιπτώσεις στο βρέφος
H μητρική ψυχική ασθένεια στην εγκυμοσύνη μπορεί να επηρεάσει την ενδομήτρια ανάπτυξη του μωρού και να οδηγήσει σε επιπλοκές κατά την κύηση και τον τοκετό. Η μη αναγνωρισμένη και μη θεραπευμένη ψυχική ασθένεια έχει συνδεθεί με δυσμενείς εκβάσεις στην ανάπτυξη του εμβρύου και νεογνού, μεγαλύτερο κίνδυνο μαιευτικών επιπλοκών, προωρότητα, χαμηλό βάρος γέννησης, αυξημένους δείκτες φλεγμονής στο νεογνό, προβλήματα με τη σίτιση και τον ύπνο στο βρέφος, καθυστέρηση της ανάπτυξής του, κλπ. Η μητρική ψυχική ασθένεια σχετίζεται επίσης με αυξημένο κίνδυνο για μετέπειτα αναπτυξιακές, συμπεριφορικές και μαθησιακές δυσκολίες και συναισθηματικές διαταραχές στο παιδί κατά την παιδική ηλικία
Έχει ήδη τονιστεί πως η περιγεννητική περίοδος είναι ιδιαίτερα καθοριστική για την ανάπτυξη του βρέφους. Οι πρώιμες εμπειρίες, ήδη από την εγκυμοσύνη και μετά τον τοκετό, οργανώνουν τη συναισθηματική και νοητική ανάπτυξη του παιδιού. Έχει αποδειχθεί πως ο εγκέφαλος του ατόμου δομείται σύμφωνα με τις εμπειρίες του κατά́ τα πρώτα χρόνια της ζωής του, και κυρίως στη βάση της σχέσης που έχει χτίσει με τη μητέρα.
Στο πρώτο έτος της ζωής, η συναπτογένεση, δηλαδή η σύνδεση μεταξύ των νευρώνων ώστε να δημιουργηθεί το νευρικό σύστημα, γίνεται σε ταχείς ρυθμούς που δεν επαναλαμβάνονται ποτέ ξανά στη ζωή του ανθρώπου. Κάθε δευτερόλεπτο σχηματίζονται περισσότερες από 1 εκατομμύριο νέες νευρωνικές συνάψεις! Ο εγκέφαλος του μωρού έχει τρομερή πλαστικότητα και είναι ΄προγραμματισμένος΄ για μάθηση. Επομένως, η περίοδος αυτή παίζει κρίσιμο ρόλο στη μάθηση, τη γνωστική ανάπτυξη και την προσαρμογή στη μετέπειτα ζωή.
Καθοριστικός παράγοντας για την ανάπτυξη του εγκεφάλου είναι η πρώιμη φροντίδα που θα λάβει το παιδί. Για το βρέφος, η στοργική, ανταποκρινόμενη στις ανάγκες του και σταθερή σχέση με τον φροντιστή του -τη μητέρα- του προσφέρει ευκαιρίες για ανάπτυξη του δυναμικού του. Η στενή σύνδεση με το πρόσωπο φροντίδας του υποστηρίζει το χτίσιμο της αρχιτεκτονικής του εγκεφάλου του βρέφους και επηρεάζει την ικανότητα μάθησής του μακροπρόθεσμα.
Η ψυχική υγεία της μητέρας είναι κρίσιμη για τη διαμόρφωση της πρώιμης και τόσο σημαντικής σχέσης με το βρέφος. Η δημιουργία ενός ασφαλούς και υποστηρικτικού περιβάλλοντος για το παιδί αρχίζει ήδη από την εγκυμοσύνη. Η καλή ψυχική υγεία της μητέρας προάγει τη μητρική φροντίδα. Ενισχύεται έτσι η δημιουργία του ισχυρού συναισθηματικού δεσμού με το μωρό, που είναι θεμελιώδης για την ψυχο-συναισθηματική του ανάπτυξη, την αίσθησης ασφάλειας και την αυτοεκτίμησή του. Οι έγκυες και νέες μητέρες με καλή ψυχική υγεία είναι πιο πιθανό να ανταποκρίνονται κατάλληλα στις ανάγκες του μωρού τους. Έτσι, η περιγεννητική ψυχική υγεία συμβάλει στη συνολική ευημερία και ανάπτυξη του παιδιού.
Αντίθετα, η παρατεταμένη παραμέληση, η κακοποίηση και η έκθεση σε αντιξοότητες επιδρά στο μικρό παιδί προκαλώντας βιολογικές αντιδράσεις που επηρεάζουν αρνητικά την ανάπτυξη του εγκεφάλου αλλά και την ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξή του. Το διαρκές και έντονο στρες μπορεί να επιφέρει αλλαγές στην αρχιτεκτονική του εγκεφάλου, να εμποδίσει την νοητική ανάπτυξη του παιδιού, να έχει δυσμενείς επιπτώσεις στη μνήμη, τη συγκέντρωση και τη μάθηση αλλά και να αυξήσει τον κίνδυνο
Η αναγκαιότητα της προαγωγής της περιγεννητικής ψυχικής υγείας
Είναι επιτακτικής σημασίας να ενισχυθεί η υποστήριξη και η φροντίδα των μητέρων και των οικογενειών κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και μετά τον ερχομό του μωρού με στόχο την πρόληψη των ψυχικών διαταραχών και τη διαχείριση των δυσκολιών τόσο στη μητέρα όσο και στο παιδί. Η κοινωνία χρειάζεται να ευαισθητοποιηθεί γύρω από την κρισιμότητα της ψυχικής υγείας την περίοδο αυτή. Οι επαγγελματίες υγείας που έρχονται σε επαφή με τις μητέρες και τα βρέφη -γυναικολόγοι, μαίες, παιδίατροι- οφείλουν να βρίσκονται σε ανοιχτό διάλογο με τους ειδικούς ψυχικής υγείας ώστε να υποστηρίζουν, να ανιχνεύουν τις δυσκολίες και να παραπέμπουν κατάλληλα τις μητέρες και τις οικογένειες που χρειάζονται περαιτέρω στήριξη και θεραπεία.
Οι αγχώδεις και συναισθηματικές διαταραχές της εγκυμοσύνης και λοχείας είναι συχνές, προβλέψιμες και θεραπεύσιμες. Η έγκαιρη ανίχνευση των μητέρων με υψηλό κίνδυνο εμφάνισης περιγεννητικής ψυχικής ασθένειας από τους επαγγελματίες υγείας που συνεργάζονται μαζί τους την περίοδο αυτή, είναι καθοριστικής σημασίας για την πρόληψη και προαγωγή της ψυχικής υγείας στην κοινωνία. Η θεραπεία επιλογής για ήπιας και μέτριας βαρύτητας περιγεννητικές ψυχικές διαταραχές είναι η ψυχοθεραπεία ενώ σε πιο σοβαρές περιπτώσεις απαιτείται φαρμακοθεραπεία ή ένας συνδυασμό ψυχοθεραπείας και φαρμακοθεραπείας.
Τέλος, χρειάζεται να τονιστεί ότι η κατάλληλη ψυχοθεραπεία την περίοδο αυτή συνεισφέρει επίσης στην διακοπή της επανάληψης (της διαγενεαλογικής μετάδοσης) των δυσκολιών και τραυμάτων στις σχέσεις γονέα - παιδιού. Όταν υποστηρίζεται η ψυχική υγεία των γονέων στην αρχή της ζωής αυτό λειτουργεί ως πρόληψη και προαγωγή της ψυχικής υγείας, της ευημερίας και της ανάπτυξης των βρεφών και, επομένως, πολιτών του μέλλοντος.
