Ένα από τα πιο αγωνιώδη ερωτήματα των νέων γονιών αφορά στο πως το βρέφος θα κοιμηθεί. Καθώς ο ύπνος είναι ένα περίπλοκο φαινόμενο, που επηρεάζεται από αναπτυξιακούς, γενετικούς, ιδιοσυγκρασιακούς, περιβαλλοντικούς, ψυχολογικούς και άλλους παράγοντες, δεν υπάρχει μία ιδανική επιλογή ύπνου για όλα τα μωρά ή όλες τις οικογένειες. Αρχικά, όμως, χρειάζεται να γίνουν κατανοητά τα χαρακτηριστικά του ύπνου του βρέφους.
Γιατί το μωρό μου έχει ανήσυχο ύπνο;
Πρέπει να τονιστεί πως είναι φυσιολογικό και αναμενόμενο τα βρέφη να ξυπνάνε πολλές φορές κατά τη διάρκεια της νύχτας. Τα μωρά έχουν πιο συχνές αφυπνίσεις και συντομότερης διάρκειας υπνικούς κύκλους (εναλλαγή των σταδίων του ελαφρύ και του βαθύ ύπνου).
Κατά τον ελαφρύ ύπνο των βρεφών (τον αντίστοιχο με τον ύπνο REM των ενηλίκων), προωθείται η μνήμη και η μάθηση. Τότε όμως το μωρό ξυπνάει πιο εύκολα. Φυσικά, υπάρχει επιβιωματικός λόγος να συμβαίνει αυτό. Ο πιο ελαφρύς ύπνος παίζει σημαντικό ρόλο στην πρόληψη του συνδρόμου αιφνίδιου βρεφικού θανάτου (SIDS). Ακόμη, τα μωρά είναι αναγκαίο να περνούν περισσότερο χρόνο σε ελαφρύ ύπνο, ώστε να είναι σε θέση να ξυπνήσουν και να στείλουν σήματα στους φροντιστές του για να καλυφθούν οι ανάγκες τους. Ασφαλώς, χρειάζεται να ξυπνήσουν για να φάνε.
Υπάρχουν μάλιστα συγκεκριμένοι περίοδοι, όπου ο εγκέφαλος τους προσπαθεί να κατακτήσει ένα νέο ορόσημο, να αναπτύξει μία δεξιότητα, κλπ., όποτε απαιτείται πιο ‘σκληρή’ δουλειά από εκείνα, και επομένως περισσότερος ελαφρύς ύπνος. Οι περίοδοι που το μωρό φαίνεται να περνάει κάποιο άλμα ανάπτυξης συνοδεύονται από περισσότερες αφυπνίσεις ή τα λεγόμενα sleep regressions.
Λαμβάνοντας υπόψιν τις αναπτυξιακές ανάγκες των βρεφών και γνωρίζοντας τα χαρακτηριστικά του ύπνου τους, είναι πιο εύκολο για του γονείς να αποδεχτούν τις συχνές αφυπνίσεις, και την αναμενόμενη κόπωση τους.
Άλλοι λόγοι που επηρεάζουν τις αφυπνίσεις του βρέφους είναι οι συνθήκες ύπνου. Η δημιουργία ενός κατάλληλου περιβάλλοντος -δωμάτιο ήσυχο και σκοτεινό, κατάλληλη θερμοκρασία, σχετικά σταθερές ώρες ύπνου, κλπ,- θα το βοηθήσει να αποκοιμηθεί. Οι γονείς είναι σημαντικό να έχουν αξιόπιστη πληροφόρηση από τον παιδίατρο τους για τις συνθήκες που θα διευκολύνουν τον ύπνο. Ασφαλώς, υπάρχουν και παθολογικά αίτια που επηρεάζουν τον ύπνο του μωρού, γι’ αυτό οι γονείς χρειάζεται να απευθύνονται στον παιδίατρο ώστε να διαπιστώσει αν υπάρχει κάποιο υποβόσκον ιατρικό αίτιο πίσω από τον ανήσυχο ύπνο.
Επίσης, ο ύπνος του βρέφους επηρεάζεται από το αν οι συναισθηματικές και σωματικές ανάγκες του έχουν ικανοποιηθεί. Το ικανοποιητικά φροντισμένο βρέφος θα μπορέσει να κάνει πιο εύκολο το πέρασμα στον ύπνο.
Η δυσκολία του ύπνου του βρέφους επηρεάζεται και από τη σχέση με τους φροντιστές του. Η ανάπτυξη ενός ασφαλούς συναισθηματικού δεσμού με τους βασικούς φροντιστές θα διευκολύνει και τα μοτίβα του ύπνου του.
Η απουσία του γονέα κατά την ημέρα, τόσο η πραγματική όσο και η συναισθηματική καθώς οι γονείς μπορεί να είναι μεν παρόντες αλλά κατακλυσμένοι από τα δικά τους άγχη και ανησυχίες, μη μπορώντας να προσφερθούν συναισθηματικά στο βρέφος τους, μπορεί να δυσκολέψουν την κατάσταση αποχωρισμού μεταξύ τους που απαιτείται για να επέλθει ο ύπνος.
Που πρέπει να κοιμάται το μωρό;
Στους πρώτους μήνες της ζωής, η μητέρα μπορεί να επιθυμεί να έχει το μωρό κοντά της και κατά τη διάρκεια της νύχτας, να το θηλάζει, κλπ. Αυτό μπορεί να γίνει και κατά τη διάρκεια της ημέρας με του λεγόμενους ύπνους επαφής, τους ύπνους του βρέφους σε σωματική επαφή με τον γονέα του. Το νεογέννητο δεν έχει την ικανότητα να ηρεμήσει τον εαυτό του, οπότε χρειάζεται τους γονείς να μείνουν κοντά του, να το κουνήσουν, να το νανουρίσουν, να του προσφέρουν ό,τι χρειάζεται για να ηρεμήσει. Μετά τους πρώτους μήνες όμως το μωρό και αργότερα το νήπιο χρειάζεται να διευκολυνθεί ώστε να αναπτύξει τις ικανότητες του να ηρεμεί τον εαυτό του, και επομένως να αποκοιμιέται μόνο του.
Η μέθοδος της συγκοίμησης, ο ύπνος του μωρού κοντά στους γονείς (στο ίδιο δωμάτιο, ή σε κούνια σε προέκταση από το κρεβάτι των γονιών, ή στο ίδιο κρεβάτι τηρώντας τις συστάσεις περί ασφάλειας) είναι μία επιλογή ύπνου που έχει συζητηθεί πολύ τα τελευταία χρόνια, αν και δεν είναι κάτι νέο στην ανθρώπινη ιστορία.
Η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής προτείνει τα βρέφη να κοιμούνται στο ίδιο δωμάτιο με τους γονείς τους πρώτους έξι μήνες, τηρώντας συγκεκριμένες συνθήκες ασφαλείας, καθώς αυτό παρουσιάζεται να μειώνει τον κίνδυνο του συνδρόμου αιφνίδιου βρεφικού θανάτου (SIDS). Μελέτες δείχνουν πως η αναπνοή της μητέρας συγχρονίζεται με του μωρού, βοηθώντας την ρύθμιση του αναπνευστικού κύκλου του.
Φαίνεται πως, στην αρχή της ζωής τους, κάποια βρέφη κοιμούνται καλύτερα όταν βρίσκονται κοντά στους γονείς τους, καθώς τους προσφέρεται παρηγοριά, ζεστασιά, ασφάλεια. Η εγγύτητα και η ανταπόκριση της μητέρας διευκολύνει την ανάπτυξη του δεσμού μητέρας – βρέφους και τη συναισθηματική ρύθμιση του βρέφους. Όμως δεν είναι απαραίτητο οι γονείς να κοιμούνται μαζί με το βρέφος για να αναπτυχθεί ο δεσμός αυτός.
Μάλιστα, είναι ιδιαίτερα ωφέλιμο ο δεσμός αυτός να ενισχύεται κατά τη διάρκεια της μέρας, ώστε το βρέφος να είναι ‘γεμάτο’ από αυτή την αίσθηση και να μπορεί σταδιακά να ‘αποκοιμηθεί’ και μόνο του, συγκρατώντας στη σκέψη του την αίσθηση της συναισθηματικής παρουσίας της μητέρας του, την ασφάλεια και ευχαρίστηση που του προσφέρει. Εάν η μητέρα φροντίζει και ανταποκρίνεται στις ανάγκες του βρέφους της, εκείνο αναπτύσσει ένα αίσθημα ασφάλειας και εμπιστοσύνης, το οποίο με τη σειρά του διευκολύνει το ‘πέρασμα’ του μωρού στον ύπνο. Έτσι, η σύνδεση της ημέρας βοηθάει τον ύπνο του βρέφους τη νύχτα.
Η ανταπόκριση με ευαισθησία και συνέπεια, η φυσική επαφή και εγγύτητα δεν ‘κακομαθαίνει΄ τα βρέφη ούτε δημιουργεί ‘εξαρτημένα παιδιά’, αλλά τους προσφέρει τις συνθήκες ώστε να αναπτυχθούν υγιώς και ενισχύει την αίσθηση ασφάλειας με τον εαυτό και τους άλλους και την αυτονομία αργότερα στη ζωή.
Αυτό δεν σημαίνει πως είναι ωφέλιμο για τη ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού να διατηρείται το ‘αδιαίρετο’ ανάμεσα στη μητέρα και το βρέφος. Πρέπει να βγουν από τη συγχωνευτική σχέση που προσφέρει μεν τα οφέλη της στην αρχή της ζωής, αλλά αργότερα λειτουργεί εμποδιστικά για τον αναγκαίο αποχωρισμό του παιδιού από τη μητέρα.
Το μωρό που έχει ‘χορτάσει’ από το ‘μαζί’, που έχει χτίσει την αίσθηση ασφάλειας, θα αντέξει σταδιακά τη μη ικανοποίηση της απαιτητικής του ανάγκης για συνεχή παρουσία του γονέα και θα μπορέσει να τον ‘αποχωριστεί’ προσωρινά ώστε να αφεθεί στον ύπνο του. Σταδιακά, αναπτύσσει ικανότητες αυτορρύθμισης.
Μαθαίνει να διαχειρίζεται τις δυσκολίες του ύπνου, συχνά με μία παροδική, κατευναστική παρουσία της μητέρας. Μπορεί να κλάψει σύντομα αλλά μαθαίνει σταδιακά να ηρεμεί και μόνο του, για παράδειγμα, πιπιλίζοντας το δάχτυλό του. Αν το μωρό κλαίει πολύ, χρειάζεται φυσικά οι γονείς να το ανακουφίσουν με την παρουσία τους, με απαλά λογάκια και χάδια, ενθαρρύνοντας να ηρεμήσει σταδιακά και μόνο του.
Μετάβαση του μωρού για ύπνο
Η μετάβαση του μωρού για ύπνο είναι μια διαδικασία που απαιτεί αποδοχή, υπομονή και συνέπεια. Αρχικά, πρέπει να υπάρχει ένα κατάλληλο -και φυσικά ασφαλές- περιβάλλον για τον ύπνο του μωρού. Ακόμη, η καθιέρωση μιας σταθερής ρουτίνας πριν τον ύπνο (μπάνιο, μασάζ, απαλά γνώριμα νανουρίσματα, κλπ.), το βοηθάει να αναγνωρίσει τα σήματα ότι είναι ώρα για ύπνο.
Είναι καλό να γίνεται μία ήπια μετάβαση του μωρού από την αγκαλιά του γονέα στην κούνια ή στο κρεβάτι. Ο γονέας πρέπει να δει τα σήματα κούρασης στο μωρό (πιο αργές κινήσεις, τρίψιμο ματιών, κλπ.) και να το βάλει για ύπνο τότε, πριν αυτό περάσει σε υπερβολική κούραση, υπερδιέγερση και επομένως εκνευρισμό.
Ακόμη, η παροχή παρηγοριάς και ασφάλειας, όταν το μωρό ξυπνάει αναστατωμένο, θα μετριάσουν το άγχος του και θα το βοηθήσουν να ηρεμήσει. Αφού ελεγχθεί πως οι φυσικές του ανάγκες του είναι ικανοποιημένες, οι γονείς μπορεί να ανταποκρίνονται με κατευναστικά λογάκια και απαλά αγγίγματα.
Φυσικά, πάντα χρειάζεται οι γονείς να ‘κοιτάξουν το μωρό που έχουν μπροστά τους’, να αφουγκραστούν τις μοναδικές ανάγκες του, ώστε να μπορέσουν να του προσφέρουν ό,τι χρειάζεται για το πέρασμα στον ύπνο ώστε σταδιακά να αναπτύξει κι εκείνο την ικανότητα του να αυτο-ηρεμεί.
Είναι σημαντικό να τονιστεί πως χρειάζεται να γίνουν σεβαστές και να υποστηριχθούν οι επιλογές ύπνου κάθε οικογένειας, που είναι λειτουργικές για τα μέλη της, που λαμβάνουν υπόψιν τις ανάγκες του μωρού και δεν παρεμποδίζουν την ανάπτυξη του.
