Ο ερχομός του δεύτερου παιδιού είναι μία σημαντική μετάβαση για όλη την οικογένεια, και φυσικά για το πρωτότοκο παιδί. Πώς μπορούμε να προετοιμάσουμε το παιδί για το αδερφάκι που θα έρθει με στόχο την καλύτερη προσαρμογή όλων;
Αρχικά, η ανακοίνωση για τον ερχομό του μωρού είναι καλό να γίνει μετά το πρώτο τρίμηνο, όταν η εγκυμοσύνη είναι πιο ασφαλής και αρχίζουν να φαίνονται οι αλλαγές στο σώμα. Η ηλικία του παιδιού παίζει ρόλο στο πότε οι γονείς θα του μιλήσουν για την εγκυμοσύνη καθώς το μικρό παιδί προσχολικής ηλικίας δεν μπορεί να κατανοήσει πλήρως την έννοια του χρόνου και μπορεί να δυσκολευτεί με την πολύμηνη αναμονή μέχρι τη γέννα. Στα μεγαλύτερα παιδιά, η ανακοίνωση μπορεί να γίνει νωρίτερα. Με λόγια απλά και κατάλληλα για την ηλικία του παιδιού, οι γονείς μπορούν να του εξηγήσουν πως το μωρό μεγαλώνει μέσα στην κοιλιά της μαμάς και θα το συναντήσει σε μερικούς μήνες, όταν θα γεννηθεί.
Μπορεί να δίνουν σταδιακά πληροφορίες, ακολουθώντας τις απορίες του παιδιού. Άλλοτε, το παιδί μπορεί να κάνει συνεχώς ερωτήσεις και άλλοτε να μη δείχνει πρόθυμο να ακούσει για τις αλλαγές ή το αδερφάκι. Εάν το παιδί ρωτάει αγωνιωδώς πότε θα έρθει το μωρό, μπορεί να βιώνει άγχος, και όχι απαραίτητα να το επιθυμεί με ενθουσιασμό. Συχνά, παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας μπορεί να είναι ή να δείχνουν ενθουσιασμένα για το αδερφάκι.
Επίσης, το παιδί χρειάζεται να έχει ρεαλιστικές προσδοκίες για το τι θα χρειάζεται το μωρό και τι θα μπορούν να κάνουν μαζί. Υποσχέσεις όπως «Θα έρθει το αδερφάκι σου και θα παίζεται μαζί!» δεν βοηθάνε καθώς το πρώτο διάστημα αυτό ασφαλώς δεν θα συμβαίνει. Ακριβείς πληροφορίες όπως «Το πρώτο διάστημα το μωρό δεν θα κάνει πολλά πράγματα ούτε θα μιλάει, αλλά μπορεί να κλαίει συχνά! Τις περισσότερες ώρες θα κοιμάται, θα πίνει γάλα, και θα χρειάζεται βοήθεια για όλα αυτά.»
Οι γονείς μπορούν να διευκολύνουν το παιδί να εκφράσει τυχόν απορίες και συναισθήματά του. Εάν δείχνουν διαθέσιμοι και πρόθυμοι, το παιδί αισθάνεται πως μπορεί να ρωτήσει και να εκφράσει ό,τι θελήσει. Μπορούν επίσης να διαβάζουν μαζί του παιδικά βιβλία σχετικά με τον ερχομό του μωρού και τις αδερφικές σχέσεις. Έτσι, επεξεργάζεται και προετοιμάζεται συναισθηματικά για τη μετάβαση. Οι γονείς χρειάζεται να του προσφέρουν διαβεβαιώσεις και ανακούφιση. Το παιδί έχει ανάγκη επιβεβαίωσης πως οι γονείς του θα συνεχίσουν να το αγαπούν και να το προσέχουν.
Κατά την εγκυμοσύνη, η μητέρα είναι σημαντικό να συνεχίσει να κάνει με το παιδί όσα περισσότερα από τα πράγματα που κάνανε προηγουμένως. Αν η εγκυμοσύνη παρουσιάζει δυσκολίες που θέτουν περιορισμούς στη μητέρα, θα ήταν ωφέλιμο εκείνη να προσπαθεί (και το περιβάλλον της να τη διευκολύνει) να διατηρήσει έστω κάποιες από τις συνήθειες της καθημερινότητας που είχαν μαζί – ώστε εκείνο να μην αισθανθεί πως χάνει τη μητέρα του.
Ακόμη, θα ήταν καλό να μην χρησιμοποιείται το μωρό ως ο λόγος που η έγκυος δεν θα αλληλεπιδράσει έντονα σωματικά ή δεν θα σηκώσει στα χέρια της το μεγαλύτερο παιδί. Η μαμά μπορεί να προτείνει άλλους τρόπους σύνδεσης (αγκαλιές στο κρεβάτι, πιο ήρεμα παιχνίδια, παραμύθια, κλπ.) εξηγώντας, εάν χρειάζεται, πως την περίοδο αυτή μπορεί να αισθάνεται κάποια ενοχλήματα ή να χρειάζεται περισσότερο ξεκούραση. Είναι σημαντικό να βεβαιωθούν οι γονείς πως το παιδί δεν ανησυχεί για τη μαμά του και δεν έχει εκλάβει ως ασθένεια τα συμπτώματα που μπορεί να παρατηρήσει. Προς το τέλος της εγκυμοσύνης, θα ήταν πολύ θετικό και για τη μαμά και για το πρωτότοκο παιδί να περάσουν αποκλειστικό και συνδεμένο χρόνο.
Φυσικά, η διατήρηση της ρουτίνας του παιδιού είναι κρίσιμη κατά την εγκυμοσύνη αλλά και μετά την άφιξη του μωρού. Το πρόγραμμα προσφέρει σταθερότητα, ασφάλεια και προβλεψιμότητα, που βοηθάνε σε μία περίοδο αλλαγών. Οι παράλληλες αλλαγές θα ήταν καλό να αποφευχθούν την περίοδο αυτή ή να ξεκινήσουν νωρίς (π.χ. έναρξη παιδικού σταθμού, αλλαγή δωματίου, κλπ.) ώστε το μεγαλύτερο παιδί να έχει χρόνο να προσαρμοστεί σ’ αυτές πριν έρθει το αδερφάκι.
Επίσης, οι γονείς χρειάζεται να έχουν προβλέψει και προετοιμάσει ποιο θα είναι το δίκτυο γύρω τους, την πρώτη περίοδο μετά τη γέννα, και την συγκεκριμένη υποστήριξη, προσοχή και φροντίδα που θα λάβει το πρωτότοκο παιδί. Το παιδί χρειάζεται να ενημερωθεί ποιοι θα είναι μαζί του τις μέρες που η μαμά θα είναι στο μαιευτήριο και ποιοι θα αναλάβουν ένα μέρος της φροντίδας του, εάν αυτό χρειάζεται, την επόμενη περίοδο. Είναι ωφέλιμο το παιδί να έχει ήδη χτίσει μια καλή σχέση με τα άτομα αυτά.
Όταν έρθει το μωρό, το μεγαλύτερο αδερφάκι μπορεί να συμμετέχει στη φροντίδα του μόνο αν δείχνει να το θέλει και με στόχο να αισθάνεται ικανό και περήφανο που συμμετέχει, και όχι υποχρεωμένο να φροντίσει το αδερφάκι ή να βοηθήσει τη μαμά.
Οι γονείς χρειάζεται να είναι προετοιμασμένοι πως ο ανταγωνισμός και η αντιπαλότητα είναι πιθανόν να εμφανιστούν ανάμεσα στα αδέρφια, με διακύβευμα φυσικά την αποκλειστική προσοχή και αγάπη των γονιών. Το μικρό παιδί που προσπαθεί να ισορροπήσει στον νέο ‘κόσμο’ με την προσθήκη του μικρότερου μέλους της οικογένειας, είναι φυσιολογικό να αισθάνεται ζήλια. Το συναίσθημα αυτό μπορεί να ενισχυθεί -άθελά τους- και από τη στάση των γονιών.
Το πρωτότοκο νιώθει ότι χάνει την προσοχή και τη στενή σχέση με τον κάθε γονιό, την διαθεσιμότητά τους, τη θέση που είχε στην οικογένεια ως το μοναδικό παιδί. Είναι λογικό να διεκδικήσει όλα αυτά που χάνει, και να εκφράσει τα δύσκολα συναισθήματά του. Εάν εκφράζει σκέψεις όπως ‘Δεν το θέλω το μωρό’, ‘Θα το πετάξω στα σκουπίδια’, ‘Θέλω να το σκοτώσω’, δεν πρέπει οι γονείς να το μαλώνουν, ντροπιάζουν ή ενοχοποιούν, παρόλο που τους είναι δύσκολο να έρχονται αντιμέτωποι με τις ειλικρινείς αυτές σκέψεις του.
Το παιδί ματαιώνεται και πενθεί τη σχέση με τους γονείς του, όπως την είχε μάθει μέχρι τότε και χρειάζεται υποστήριξη για να διαχειριστεί αυτή την απώλεια. Ο γονιός πρέπει να επιτρέψει στο παιδί να εκφραστεί, να το ακούσει με αποδοχή και κατανόηση, να επικυρώσει το συναίσθημά του, να το διευκολύνει να καταλάβει γιατί αισθάνεται έτσι, και να του προσφέρει ανακούφιση.
Στα ξεσπάσματα του παιδιού, η μαμά θα μπορούσε να πει κάτι αντίστοιχο: «Βλέπω πόσο ανησυχείς για τις αλλαγές που θα φέρει στη δικιά μας σχέση το μωρό. Θα είμαι εδώ να μου λες ό,τι σε δυσκολεύει. Τις στιγμές εκείνες που θα είμαι απασχολημένη με το μωρό, είτε ο μπαμπάς είτε η γιαγιά θα μπορούν να είναι μαζί σου. Θα προσπαθώ να είμαι κοντά σου αμέσως μόλις μπορώ!».
«Καταλαβαίνω πως είσαι πολύ θυμωμένος. Αυτή τη στιγμή, λες πως το μισείς το μωρό. Είναι εντάξει να στεναχωριέσαι και να μη θέλεις να αλλάξουν κάποια πράγματα. Δεν χρειάζεται να το αγαπάς το μωρό, εξάλλου δεν το ξέρεις ακόμα. Θα δεις με τον καιρό πως θα νιώθεις μαζί του».
Δεν είναι λογικό οι γονείς να περιμένουν από το παιδί να αγαπήσει το αδερφάκι του. Η σχέση τους θα χτιστεί με τον καιρό, και μέσα από την αλληλεπίδρασή τους.
Αλλά και όταν έρθει το μωρό, η μαμά μπορεί να εκφράζει στο μεγαλύτερο παιδάκι και τη δικής της δυσκολία, μεταφέροντάς του και τη δική της επιθυμία να είμαι και μαζί του: «Το ξέρω ότι κάποια πράγματα έχουν αλλάξει και ίσως σε δυσκολεύουν. Μου λείπει κι εμένα ο χρόνος που περνούσαμε μαζί και χαίρομαι πολύ όταν είμαι μαζί σου! Με τον καιρό, καθώς το μωρό δεν θα με χρειάζεται τόσο πολύ για να φάει και να κοιμηθεί, θα μπορούμε και πάλι να έχουμε και τον δικό μας χρόνο!»
Είναι αναμενόμενο το παιδί να εκφραστεί και αρνητικά για το μωρό, καθώς είναι μια τεράστια αλλαγή στη ζωή του. Δεν είναι στόχος να μην αντιδράσει αρνητικά αλλά να μπορέσουν οι γονείς να το κατανοήσουν και να το υποστηρίξουν. Βάζοντας σε λέξεις την ματαίωσή του, δείχνοντάς του πως το κατανοούν και προσφέροντας ανακούφιση, το βοηθάνε να αρχίσει να αντέχει την αίσθηση αυτή.
Από την άλλη όμως, δεν χρειάζεται το παιδάκι να νιώσει πως το βρέφος είναι τώρα το κέντρο του κόσμου της μαμάς και είναι σημαντικό οι γονείς αλλά και η υπόλοιπη οικογένεια να μην δείχνουν ολοφάνερα την έλξη τους προς το μωρό. Κάποιες φορές μάλιστα, είναι εντάξει (και αναγκαίο!) να δει πως μπορεί η μαμά να αφήσει και το μωρό για λίγα λεπτά ώστε να προσφέρει κάτι πρώτα σε αυτό. Μπορεί να το εκφράσει μάλιστα με λέξεις απευθυνόμενη στο μωρό: «Μπέμπα, θα είμαι σε λίγο κοντά σου, γιατί τώρα με χρειάζεται η αδερφή σου.».
Η εξασφάλιση λίγου αποκλειστικού χρόνου την ημέρα ή το μοίρασμα κάποιας εβδομαδιαίας δραστηριότητας είναι σημαντικό για το μεγαλύτερο παιδί. Ο γονιός χρειάζεται τότε να είναι συνειδητά παρών και συναισθηματικά διαθέσιμος. Ακόμη, οι γονείς είναι καλό να επιτρέπουν στο μεγαλύτερο παιδάκι να αλληλοεπιδρά με το μωρό, όταν έρθει, (και όχι να του εμποδίζουν την πρόσβαση σε εκείνο), εξηγώντας του ίσως κάποια πράγματα και πάντα εξασφαλίζοντας την ασφάλεια και των δύο.
Συνοψίζοντας, οι γονείς χρειάζεται να δείξουν υπομονή και να κατανοήσουν πως είναι μια μεγάλη αλλαγή για το μικρό παιδί, καθώς ο κόσμος του αλλάζει, οι ισορροπίες του ανατρέπονται, χάνει την αποκλειστικότητα της προσοχής και της αγάπης κι αυτό είναι μια μεγάλη απώλεια. Τα δύσκολα συναισθήματα είναι φυσιολογικά και αναμενόμενα και για τους γονείς. Η μητέρα μπορεί να νιώθει πως ‘χάνει’ το πρώτο της παιδί, να νιώθει ενοχή που του στερεί τις στιγμές μαζί της, που εκείνο στεναχωριέται. Χρειάζεται οι γονείς να αναγνωρίσουν τη δυσκολία όλων, να εμπιστευτούν το πρωτότοκο παιδί τους, και να δώσουν χρόνο σε όλους να προσαρμοστούν στις αλλαγές και να δημιουργήσουν μοναδικές και βαθιές σχέσεις ζωής.
