Όταν το βρέφος γεννιέται εξαρτάται απόλυτα από τους φροντιστές του για να επιβιώσει. Μάλιστα τους πρώτους μήνες της ζωής του, βρίσκεται σε μία συμβιωτική φάση με τη μητέρα, σε μία αδιαφοροποίητη ενότητα μαζί της. Καθώς το μωρό μεγαλώνει, αρχίζει να στέκεται, να μπουσουλάει και αργότερα να περπατάει, να μιλάει, να τρώει μόνο του, κλπ. Το δίχρονο παιδάκι αρχίζει να κατακτά σταδιακά μεγαλύτερα επίπεδα ανεξαρτησίας τόσο στο σωματικό - κινητικό όσο και στο συναισθηματικό επίπεδο.
Το μικρό νήπιο έχει κατακτήσει κάποια σωματική και κινητική ανεξαρτησία, που του επιτρέπει να κινείται μακριά απ’ τη μητέρα ενώ φυσικά χρειάζεται ακόμη να είναι συνδεδεμένο μαζί της. Στο στάδιο αυτό, προσπαθεί να φέρει εις πέρας την διαδικασία του αποχωρισμού και της εξατομίκευσης. Στο τέλος του πρώτου έτους και καθώς προχωράει προς τα δύο, το παιδί αρχίζει να διαφοροποιείται από τη μητέρα - φροντιστή, αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως ξεχωριστό ον, αναπτύσσει την ενδοψυχική του αυτονομία, διαπραγματεύεται και σχηματίζει τα όριά του. Δημιουργεί σταδιακά μία εσωτερική αναπαράσταση του εαυτού του που είναι διαφορετική από την αναπαράσταση των φροντιστών του.
Ο κινητικός συντονισμός του δίχρονου παιδιού είναι πολύ περισσότερο αναπτυγμένος σε σχέση με το πρώτο έτος της ζωής του, επιτρέποντάς του να εξερευνήσει και να ανακαλύψει. Το παιδί ανακαλύπτει τις νέες δυνατότητές του και το περιβάλλον γύρω του και συναρπάζεται!
Το δίχρονο παιδί διεκδικεί σθεναρά την ικανοποίηση των επιθυμιών του, δοκιμάζει την αυτονομία του, τσεκάρει τα όρια του. Οι προσπάθειές του αυτές μπορεί να παρουσιάζονται σαν ‘πεισματάρικες’ ή ριψοκίνδυνες συμπεριφορές και συχνά δυσκολεύουν τους γονείς. Είναι όμως μια διεργασία μέσω της οποίας προσπαθεί να αυτονομηθεί (αφήνοντας πίσω του τη συμβιωτική φάση με τη μητέρα της βρεφικής περιόδου). Το «όχι!» και το «μόνος/η μου!» του μικρού νηπίου είναι κομμάτι της διεκδίκησή του και της υπεράσπισης της αυτονομίας του
Βέβαια, στο στάδιο αυτό, το παιδί αισθάνεται συχνά αμφιθυμία καθώς έχει ταυτόχρονα ανάγκη να δράσει αυτόνομα και να φύγει από τη μητέρα του αλλά και να απολαύσει την εγγύτητα και την ασφάλεια της σχέσης τους. Το μικρό νήπιο παρουσιάζεται να παλινδρομεί προσωρινά στη συμβιωτική φάση μαζί της. Η αμφιθυμία του εκφράζεται και μέσα από τα συχνά συναισθηματικά του ξεσπάσματα.
Αν οι προσπάθειες προς την αυτονόμησή του παρεμποδιστούν περιορίζεται η φυσική ανάπτυξή του. Οι γονείς και οι φροντιστές μπορούν να προσφέρουν ένα διευκολυντικό περιβάλλον που θα ενισχύσει την αυτονόμηση και εξερεύνηση του μικρού παιδιού, φυσικά διατηρώντας την αίσθηση ασφάλειας (σωματικής και συναισθηματικής) για εκείνο.
Πως να διευκολύνετε την ανάγκη για αυτονόμηση ενός δίχρονου παιδιού
Ενθαρρύνετε το παιδί να κάνει επιλογές και πάρει αποφάσεις. Το μικρό παιδί μπορεί να κάνει απλές επιλογές, όπως να διαλέξει τα ρούχα του ή το βιβλίο που θέλει να του διαβάσουν. Το να επιτρέπετε στο παιδί να έχει κάποιον έλεγχο, προσφέροντας του δύο επιλογές για παράδειγμα ως προς το φαγητό του (εντός ασφαλών και λογικών ορίων π.χ., «Θα ήθελες να φας τη μπανάνα ή το πορτοκάλι σου;».) , ενισχύουν την αίσθηση ελέγχου στο περιβάλλον του, την έκφραση των προτιμήσεών του και το χτίσιμο της αναπτυσσόμενης ταυτότητάς του. Το μήνυμα που στέλνει ο γονιός είναι ότι σέβεται την ανεξαρτησία του και τις επιλογές του.
Υποστηρίξτε την ανάληψη κάποιων ευθυνών του παιδιού, αναθέτοντας κάποιες κατάλληλες για την ηλικία του δουλειές, όπως το να μαζεύει τα παιχνίδια του, να κόβει με ένα παιδικό μαχαιράκι το φρούτο, κλπ.
Δημιουργήστε ένα ασφαλές περιβάλλον Βεβαιωθείτε ότι το σπίτι σας είναι κατάλληλο και ασφαλές για παιδιά (π.χ. ασφαλίστε τα βαριά έπιπλα, τις πρίζες, απομακρύνετε επικίνδυνα αντικείμενα, κλπ.) ώστε να μπορεί το παιδί να κινείται ελεύθερα και ανεξάρτητα χωρίς συνεχή επιτήρηση του ενήλικα.
Προσφέρετε ευκαιρίες εξερεύνησης για το παιδί, επιτρέποντας του να κινηθεί ελεύθερα και σε εξωτερικούς χώρους όπως στη φύση, σε ένα πάρκο, ή στην αυλή, εξετάζοντας τα ερεθίσματα γύρω του με όλες τις αισθήσεις του. Φυσικά, χρειάζεται να το επιβλέπετε αλλά προσπαθήστε να μην επέμβετε παρά μόνο όταν είναι αναγκαίο για την ασφάλεια του.
Αποφύγετε τον υπερβολικό έλεγχο. Πέρα από την εγγύηση της απαραίτητης ασφάλειας, αποφύγετε τον περιορισμό και τον υπερβολικό έλεγχο των κινήσεων και των συμπεριφορών του παιδιού. Αυτό συνεπάγεται πως θα επιτρέψετε στο παιδί και να δυσκολευτεί (τόσο όσο ώστε να μην δημιουργήσει αντίσταση και αποφυγές), και να κάνει λάθη ώστε να μπορέσει να μάθει μέσα από αυτά και να εξελιχθεί. Προσφέρετε καθοδήγηση και υποστήριξη αλλά όχι παρέμβαση ώστε το παιδί να μάθει να στηρίζετε στις δυνάμεις του (ξέροντας βέβαια πως ο γονιός θα είναι εκεί για όποτε χρειαστεί υποστήριξη) και να χτίσει την ανθεκτικότητα του.
Διδάξτε του δεξιότητες αυτο-φροντίδας Υποστηρίξτε το παιδί στο να μάθει βασικές δεξιότητες όπως να τρώει μόνο του, να πλένει τα χέρια του και να βουρτσίζει τα δόντια του, να ντύνεται, και να χρησιμοποιεί το γιογιό του και αργότερα την τουαλέτα. Προσφέρετε καθοδήγηση και δώστε του πολλές ευκαιρία να εξασκηθεί και να βελτιώσει τις δεξιότητές τους.
Επιτρέψτε στο παιδί να κάνει μόνο του όσα μπορεί ή να λύσει κάποια απλά προβλήματα, ακόμα κι αν αυτό πάρει χρόνο, ή δεν ολοκληρωθεί όπως θα το κάνατε εσείς. Εάν δυσκολεύεται, προσφέρεται ελάχιστη βοήθεια και αφήστε τα να δοκιμάσουν διαφορετικές προσεγγίσεις. Προσπαθήστε να είστε υπομονετικοί και να μην επεμβαίνετε εσείς ώστε τα πράγματα να γίνουν πιο γρήγορα ή σωστά. Η κατάκτηση της αυτονομίας του μικρού παιδιού θα έρθει μαζί με ακαταστασίες και απρόβλεπτα.
Επαινέστε τις προσπάθειές τους και τα επιτεύγματά τους, στην πορεία αυτή, ακόμα και τις μικρές κατακτήσεις του, και δείξτε υπομονή ακόμα κι αν προκύψουν ακαταστασίες, γίνουν λαθάκια ή χρειαστεί λίγο περισσότερος χρόνος, καθώς το δίχρονο παιδί ακόμα αναπτύσσει τις δεξιότητές του. Καθώς, οι προκλήσεις που θα αντιμετωπίσει το παιδί κατά την ανάπτυξη της αυτονομίας του είναι πολλές, προσφέρετε συναισθηματική υποστήριξη και ανακούφιση στην απογοήτευση και ματαίωση του και ενθαρρύνετε την επόμενη προσπάθεια.
Δημιουργήστε ευκαιρίες για το παιδί σας μέσα από το παιχνίδι - και κυρίως μέσα από το συμβολικό παιχνίδι (μέσω του οποίου το παιδί αναπαριστά ρόλους και δραστηριότητες της καθημερινής ζωής). Παίζοντας, το παιδί μπορεί να εκφραστεί, να επεξεργαστεί τις εμπειρίες τους. Προσφέρετε στο παιδί παιχνίδια ανοιχτού τύπου (που μπορούν να χρησιμοποιηθούν με πολλούς τρόπους), όπως τουβλάκια, κουκλόσπιτα και κουκλάκια, ζωάκια, κλπ. τα οποία ενθαρρύνουν τη δημιουργικότητα, και την επίλυση προβλήματος. Επιτρέπουν στο παιδί να χρησιμοποιήσει ελεύθερα τη φαντασία του, να κάνει επιλογές και να εξερευνήσει διαφορετικούς τρόπους παιχνιδιού, προάγοντας την ανεξαρτησία και την έκφραση του εαυτού του.
Παραμείνετε συνδεδεμένοι: Ενώ ενθαρρύνετε την αυτονόμηση του παιδιού, είναι σημαντικό να διατηρείτε τον ισχυρό συναισθηματικό δεσμό με το παιδί σας. Φυσικά, οι γερές βάσεις του δεσμού αυτού έχουν μπει στο πρώτο έτος της ζωής του. Ο πρωταρχικός φροντιστής, συνήθως η μητέρα, έχει προσφέρει στο βρέφος μία ασφαλή, συνεπή, ανταποκρινόμενη και συντονισμένη με τις ανάγκες του, φροντίδα. Έτσι, έχει δημιουργηθεί η ασφαλής βάση που θα επιτρέψει αργότερα στο νήπιο την εξερεύνηση και την ανάπτυξη του. Με άλλα λόγια, η ασφαλής προσκόλληση θα του προσφέρει την ισχυρή βάση για την εξατομίκευση και αυτονόμηση.
Διατηρήστε τη φροντίδα σας συνεπή και αξιόπιστη και τις ρουτίνες του παιδιού σταθερές και προβλέψιμες. Έτσι, εκείνο αισθάνεται ασφαλές και διατηρεί την εμπιστοσύνη στο περιβάλλον του ώστε να μπορέσει να κάνει τα πρώτα του βήματα προς την ανεξαρτησία του.
Τέλος, τα μεταβατικά αντικείμενα, τα οποία είναι αντικείμενα παρηγοριάς και χρησιμοποιούνται αυτό-ηρεμιστικά από το παιδί, όπως μια αγαπημένη κουβέρτα ή λούτρινο ζωάκι, το βοηθάει να διαχειριστεί τη μετάβαση αυτή από την πλήρη εξάρτηση από τη μητέρα - φροντιστή του σε μια κατάσταση μεγαλύτερης αυτονόμησης.
Συνοψίζοντας, κατά τον δεύτερο χρόνο στη ζωή του παιδιού, οι φροντιστές του χρειάζεται να ενθαρρύνουν και να διευκολύνουν τις αυτόνομες λειτουργίες του ενώ παράλληλα παραμένουν διαθέσιμοι ώστε εκείνο να μπορεί να επιστρέφει στην ασφάλειά τους. Παρέχοντας ένα ασφαλές πλαίσιο και δημιουργώντας ευκαιρίες ανάληψης ευθυνών και έκθεσης του παιδιού σε διαφορετικά περιβάλλοντα, του δίνουν τη δυνατότητα να εξερευνήσει, να δοκιμάσει και να μάθει, να εξελιχθεί, να αναπτύξει την αίσθηση του εαυτού του και την ταυτότητά του και τελικά να γίνει ένα αυτόνομο άτομο.
