Γυναικεία ταυτότητα και μητρότητα
Όταν μία γυναίκα αποκτά παιδί, η μητρότητα γίνεται αδιαμφισβήτητα μία βασική πλευρά της ταυτότητάς της. Όμως, οι μητέρες του σήμερα έχουν να ισορροπήσουν ανάμεσα σε δύο αντικρουόμενες απαιτήσεις: να διαχειριστούν τα κατάλοιπα μιας άλλης εποχής, όπου η γυναικεία ταυτότητα απορριπτόταν απόλυτα στο όνομα της μητρότητας και αυτό-θυσιαζόταν για το μεγάλωμα των παιδιών, και ταυτόχρονα να ανταποκριθούν με επιτυχία στις υψηλές απαιτήσεις της σύγχρονης κοινωνίας ως προς τους πολλαπλούς τους ρόλους (σύντροφος, επαγγελματίας, φίλη, κλπ.).
Η εξιδανικευμένη μητρική αγάπη αναπαρίσταται συχνά -κυρίως στο παρελθόν- ως μία θυσία της γυναίκας, που αρνείται τις προσωπικές της επιθυμίες, ανάγκες και φιλοδοξίες. Μπορούμε να αναλογιστούμε πως αυτή η αγάπη μπορεί να ‘σβήσει’ τις άλλες πλευρές της γυναίκας αλλά και να δημιουργήσει βαρίδια στη ζωή του παιδιού. Σήμερα, οι μητέρες φαίνεται να εκδηλώνουν αμφιθυμία ως προς τον παραδοσιακό μητρικό ρόλο. Δεν θυσιάζουν τις προσωπικές τους επιθυμίες και την γυναικεία τους ταυτότητα, για να αφιερωθούν αποκλειστικά στον ρόλο της μητέρας.
Αυτό δεν συνεπάγεται πως η γυναίκα θα εγκαταλείψει πλήρως το ρόλο της μητέρας (μία βλαπτική συνθήκη που συναντάμε βέβαια σε κάποιες περιπτώσεις), αλλά πως θα επιτρέψει στη ζωή της κάποιον χώρο πέρα από τη σχέση της με το παιδί.
Μετάβαση στη μητρότητα
Φυσικά, κάποιες φορές μια μητέρα θα χρειαστεί να βάλει σε προτεραιότητα τις ανάγκες του παιδιού, ανάλογα και με το αναπτυξιακό του στάδιο. Συγκεκριμένα, το πρώτο διάστημα, η μητέρα χρειάζεται να αφιερωθεί στις ανάγκες του μωρού της, να ‘προσφερθεί’ στο μωρό της, να δείξει επιμονή και υπομονή. Η νέα μητέρα θα επιλέξει να βάλει όντως σε δεύτερη θέση τις ανάγκες της για ένα διάστημα ώστε να επενδύσει στη φροντίδα του βρέφους.
Η μαμά αυτή όμως, παρόλο που αφιερώνει χρόνο και συναίσθημα στις ανάγκες του παιδιού της, είναι σημαντικό να γνωρίζει ποιες είναι και οι δικές της ανάγκες. Να μην τις ακυρώνει, να μην τις απαρνείται στο βωμό του μεγαλώματος του παιδιού. Να έχει επίγνωση πως σταδιακά θα προσαρμοστεί (και θα απολαύσει) τον νέο μητρικό της ρόλο και θα ισορροπήσει -με την κατάλληλη υποστήριξη- ανάμεσα στην κάλυψη των απαιτητικών αναγκών του βρέφους της αλλά και των δικών της αναγκών και επιθυμιών. Να βρει σταδιακά νέες ισορροπίες ανάμεσα στους ρόλους της ως γυναίκα, σύντροφος, εργαζόμενη, φίλη, κλπ.
Αυτό, βέβαια, φέρνει συχνά μια αναμενόμενη ενοχή και ανησυχία. Είναι πολύ κοινό το παράδειγμα της μητέρας που αισθάνεται ενοχή που ανταμείβει τη δική της φιλοδοξία, επιστρέφοντας με ενθουσιασμό στα επαγγελματικά της καθήκοντα μετά την άδεια μητρότητας, ή της μητέρας που επιθυμεί να βγει που και που και να περάσει χρόνο με τον σύντροφό της, αφήνοντας το παιδί σε κάποιον άλλο φροντιστή. Η ενοχή της εκδηλώνεται μαζί με έντονο άγχος για το πως είναι το παιδί χωρίς την παρουσία της. Η μητέρα αυτή χρειάζεται να επεξεργαστεί τα δύσκολα αυτά συναισθήματα, να τους δώσει χώρο αλλά και να αναγνωρίσει πως είναι απόλυτα φυσιολογικό να επιθυμεί κάτι πέραν της αποκλειστικής μητρότητας.
Οι πολλαπλοί ρόλοι στη ζωή της γυναίκας & η φροντίδα τους μετά τη μητρότητα
Η σύγχρονη γυναίκα και μητέρα καλείται να ανταπεξέλθει σε πολλαπλούς ρόλους, οι οποίοι συχνά συγκρούονται ή της δημιουργούν συναισθήματα θυμού, ματαίωσης, αβοηθητότητας, ανεπάρκειας. Χρειάζεται, λοιπόν, να φυσιολογικοποίησει αυτά τα συναισθήματα. Να αφουγκραστεί τι αισθάνεται και τι έχει ανάγκη, χωρίς ενοχή και επικρίσεις.
Μία μητέρα χρειάζεται να κάνει χώρο για τον εαυτό της, να ακούσει τις αυθεντικές επιθυμίες, να καλύψει τις ανάγκες της, αλλά και να προτεραιοποίησει τις υποχρεώσεις της. Είναι αναγκαίο να φροντίσει τις προσωπικές της ανάγκες: τον ύπνο, την διατροφή της, την ξεκούραση, τη φροντίδα της σωματικής υγείας και την άθληση της, τη βοήθεια που χρειάζεται ώστε να ανταπεξέλθει στους ρόλους της (πρακτική, οικονομική, κλπ.).
Εξίσου αναγκαίο για τη γυναίκα μετά τη μητρότητα είναι να κρατήσει επαφή με κομμάτια της ζωής της πριν το παιδί που επιθυμεί να διατηρήσει. Να προσφέρει στον εαυτό της χρόνο να έρθει σε επαφή με αγαπημένους της, να ακολουθήσει κάποιο ενδιαφέρον της. Φυσικά, για να είναι αυτό εφικτό χρειάζεται να χτίσει ένα υποστηρικτικό δίκτυο γύρω της (γονείς, φίλοι, άνθρωποι στους οποίους εμπιστεύεται το παιδί, κλπ.), από το οποίο θα μπορεί να δέχεται και να ζητάει βοήθεια. Η επαγγελματική ταυτότητα είναι επίσης αναπόσπαστο κομμάτι πολλών γυναικών μετά τη μητρότητα. Είναι σημαντικό να διευκολυνθεί από τους ανθρώπους γύρω της ώστε η γυναίκα να νιώσει ελεύθερη να αντλήσει ικανοποίηση και δημιουργικότητα από τον επαγγελματικό της ρόλο.
Η γυναίκα μετά τη μητρότητα έχει ανάγκη να φροντίσει τον εαυτό της με όποιον τρόπο επιθυμεί η ίδια. Να νιώσει ακόμα φίλη, κόρη, θεία, σύντροφος. Αυτό της επιτρέπει να νιώσει ολοκληρωμένη μέσα από τους ρόλους που έχει επιλέξει η ίδια.
Αυτό είναι βέβαια ωφέλιμο και για το παιδί το οποίο μαθαίνει να ακούει τις ανάγκες του, να ικανοποιεί τις επιθυμίες του και να απολαμβάνει, χωρίς ενοχή. Αντίθετα, μία μητέρα που στερείται την αυτό-φροντίδα για να αφιερωθεί στη φροντίδα του παιδιού, μία μητέρα που θυσιάζει την προσωπική της ζωή για να είναι πάντα διαθέσιμη για τα παιδιά της, περνάει το μήνυμα στο παιδί πως είναι εντάξει να καταπατήσει τις ανάγκες του, να προδώσει τον εαυτό του για να κρατήσει ικανοποιημένο τον άλλον.
Ακόμη, η ‘θυσία’ αυτή της μητέρας αφήνει τα παιδιά ‘χρεωμένα’ απέναντι της, τα φορτώνει με ένα βάρος που είναι δύσκολο να σηκώσουν. Πρέπει να τονιστεί εδώ πως η υπερβολική και αδιάλειπτη παρουσία της μητέρας στη ζωή του παιδιού δημιουργεί μία σχέση συγχώνευσης με το παιδί, που δεν του επιτρέπει καθόλου χώρο πέρα από τη σχέση τους.
Επιθυμία προς τον σύντροφο
Η μητέρα χρειάζεται επίσης να κάνει χώρο στην επιθυμία της προς τον σύντροφό της. Να τον επιθυμήσει και να νιώσει επιθυμητή από αυτόν. Να δημιουργήσει αποκλειστικό χρόνο για την επαφή μαζί του, χρόνο για σωματική εγγύτητα, ερωτική επαφή, απόλαυση, μοίρασμα, επικοινωνία.
Μια ‘επαρκώς καλή μητέρα’ (για να δανειστούμε τον όρο του Winnicott) χρειάζεται να παραμείνει γυναίκα. Να μη δοθεί ολοκληρωτικά στο παιδί της. Μπορεί να επενδύει ένα μέρος της επιθυμίας της στη μητρότητα ενώ παράλληλα να διατηρήσει ένα μέρος της επιθυμίας της στραμμένο προς τον σύντροφό της και την υπόλοιπη ζωή της.
Η ψυχαναλυτική βιβλιογραφία παρουσιάζει πόσο σημαντικό και για τη μητέρα αλλά και για το παιδί είναι να διατηρηθεί η επιθυμία της γυναίκας ως μη εξαντλήσιμης στην επιθυμία της μητέρας. Αν η επιθυμία της μητέρας κατευθυνόταν αποκλειστικά προς το παιδί, τότε θα υπήρχαν σε μια σχέση συγχωνευτική, η οποία θα έκανε αδύνατο τον κατά τα άλλα αναγκαίο αποχωρισμό του παιδιού από τη μητέρα.
Συνοψίζοντας, η επιθυμία της μητέρας για τον σύντροφό της, αλλά και για την εργασία της, τα ενδιαφέροντα, τις άλλες πλευρές της ζωής της, αφήνουν τη δυνατότητα στη γυναίκα να επιθυμήσει κάτι πέρα από το παιδί της. Αυτό επιτρέπει στη μητέρα να ζήσει πιο ολοκληρωμένα, να διατηρήσει ζωντανούς τους υπόλοιπους ρόλους της και τη γυναικεία της ταυτότητα, και να λάβει ικανοποίηση απ’ αυτούς. Αλλά επιτρέπει και στο παιδί να έχει έναν ζωτικό χώρο ελευθερίας, ώστε να μην υπάρχει σε συγχώνευση με τη μητέρα, να διαφοροποιηθεί από εκείνη, και να ζήσει σύμφωνα με τις δικές του αυθεντικές επιθυμίες.
