Οι τιμωρίες για πολλά χρόνια αποτελούσαν κυρίαρχη πρακτική στην ανατροφή των παιδιών. Στη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, όλο και περισσότερες έρευνες και παιδαγωγικές προσεγγίσεις παρουσιάζουν διεθνώς μια θεμελιώδη αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο γονείς και εκπαιδευτές πρέπει να αντιμετωπίζουν μια αρνητική συμπεριφορά, τονίζοντας με δύναμη πως οι τιμωρίες δεν συνιστούν μια αποτελεσματική μέθοδο για την ανάπτυξη υγιών και θετικών χαρακτήρων.
Στην πραγματικότητα, το να τιμωρούμε ένα παιδί, είτε στερώντας του κάτι που επιθυμεί είτε αποκαλώντας το κακό ή κλαψιάρικο, φέρει τρεις αρνητικές επιπτώσεις, που κάθε γονιός και παιδαγωγός θα ήταν καλό να λαμβάνει υπόψη. Αρχικά, διδάσκει στο παιδί ότι η τιμωρία είναι ένα αποδεκτό είδος εκδήλωσης συναισθημάτων. Μαθαίνει δηλαδή στο παιδί ότι μπορεί να ξεσπάει τιμωρητέα σε κάποιον όταν εκνευρίζεται με μία συμπεριφορά του, ότι του επιτρέπεται να κάνει τον άλλον να αισθανθεί άσχημα γιατί μόνο έτσι αποκαθίσταται ένα μέρος της «ζημιάς» που είχε προκαλέσει. Η δεύτερη επίπτωση είναι ότι ενισχύει την ενοχή, το άγχος και εμποδίζει το παιδί να σκεφτεί τι έκανε. Απευθύνεται έτσι στα συμπτώματα και όχι στις αιτίες του προβλήματος. Η τρίτη και ίσως πιο αρνητική επίπτωση της τιμωρίας είναι το δίδαγμα που αποκομίζει το παιδί για τον εαυτό του. Όταν τιμωρούμε ένα παιδί επειδή παράκουσε τις οδηγίες μας, όταν το μαλώνουμε και το αποκαλούμε «κακό», ο εγκέφαλος του χρησιμοποιεί αυτές τις πληροφορίες για να σχηματίσει την αυτοεικόνα του. Κάθε φορά που ξεκινάμε μία φράση λέγοντας «είσαι…», ο εγκέφαλος του παιδιού καταγράφει την πληροφορία σε ένα σημείο που λέγεται «ιππόκαμπος», υπεύθυνο να αποθηκεύει όλες τις πληροφορίες και γνώσεις για τον εαυτό και τον κόσμο, καθώς και για τη λήψη αποφάσεων για τη ζωή. Έτσι, εάν το παιδί ξέρει ότι είναι άτακτο, κλαψιάρικο ή τεμπέλικο, θα συμπεριφέρεται σύμφωνα με αυτή την εικόνα, γιατί αυτή αποτελεί γνώση κα καταγραφή στον εγκέφαλό του. Ενώ εάν τα μηνύματα από τον γονέα έχουν κάνει το παιδί να γνωρίσει ότι είναι γενναίο ή υπάκουο θα ενεργεί αναλόγως.
Τιμωρίες που ξεγελούν
Πρόκειται για μια επίπληξη, μια εκδήλωση θυμού ή μια τιμωρία με την πιο κλασική έννοια του όρου σε ένα παιδί, που συνήθως δεν λαμβάνει αρκετή προσοχή από τους γονείς του. Σε παιδί που δεν του αφιερώνεται χρόνος και δεν ενισχύεται η θετική του συμπεριφορά, δίνεται το παραπλανητικό μήνυμα, ότι αποσπά την προσοχή των γονιών του όταν κάνει τα λάθος πράγματα. Για παράδειγμα, για κάποιο παιδί που αισθάνεται παραμελημένο και μοναξιά, το να το μαλώνουν είναι πολύ καλύτερο από το να νιώθει αόρατο, γι’ αυτό θα συνεχίσει να πράττει ότι προκαλεί το μάλωμα. Οι τιμωρίες θα καταγραφούν ως σημάδι σύνδεσης με τους γονείς του και θα είναι επιθυμητές.
Γίνεται λοιπόν φανερό ότι η τιμωρία είναι λανθασμένη τεχνική διαπαιδαγώγησης για πολλούς λόγους, εμποδίζοντας την πρόοδο του παιδιού. Μπορεί ενίοτε να πετυχαίνει τον στόχο της, αλλά πάντοτε επιφέρει αρνητικές συνέπειες. Αυτό ωστόσο δεν σημαίνει ότι πρέπει να αφήνουμε το παιδί να πιστεύει ότι μπορεί να κάνει ό,τι θέλει. Η λύση είναι να αναζητήσουμε άλλες στρατηγικές που είναι λιγότερο επιβλαβείς και πιο αποτελεσματικές από την τιμωρία.
Βοηθήστε το παιδί σας να τα καταφέρει
Σκοπός κάθε τιμωρίας είναι συνήθως να διδάξει στο παιδί ποιο είναι το πρέπον και ποιος είναι ο δρόμος για το πετύχει. Κάθε καλός γονιός ωστόσο, δεν έχει κανέναν απολύτως λόγο να περιμένει να αποτύχει κάπου το παιδί του. Θα πρέπει να το βοηθήσει να πετύχει μια καλή συμπεριφορά και να νιώσει καλά, δίχως να περιμένει πρώτα να συμβεί. Εάν γνωρίζετε ότι ο γιος σας έχει την τάση να δαγκώνει την αδερφή του όταν θυμώνει, μην περιμένετε να το κάνει. Βοηθήστε τον να πάψει να δαγκώνει. Καθίστε δίπλα του και όταν τον δείτε να θυμώνει, βοηθήστε τον να ελέγξει τον θυμό του. Τα μαθήματα διαχείρισης θυμού μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά να τιθασεύουν τα συναισθήματά τους και να ελέγχουν τη συμπεριφορά τους. Ομοίως, εάν η κόρη σας καθυστερεί πολύ να τελειώσει το φαγητό της και έχει την τάση να το παρατά, μπορείτε να επιλέξετε να θυμώσετε που θα καθυστερήσετε στη δουλειά ή να τη βοηθήσετε να τελειώσει νωρίτερα κόβοντας το κρέας της κομματάκια, είτε ακόμα και να της επιτρέψετε να αφήσει λίγο φαγητό, εάν κάνει μια προσπάθεια να φάει περισσότερο.
Ένα πλεονέκτημα που έχει το να βοηθάτε το παιδί να μην προβαίνει σε λάθος συμπεριφορές είναι ότι συμβάλλει στη μάθηση. Υπάρχει η εξής παραδοχή: «ο καθένας μπορεί να μάθει κάτι πιο γρήγορα εάν το πετύχει με την πρώτη». Εάν βοηθήσετε το παιδί να εκδηλώσει μια θετική συμπεριφορά, σε καταστάσεις που συνήθως αποτυγχάνει, θα μάθει να πράττει επιτυχώς ταχύτερα.
Ορίστε συνέπειες
Πράγματι, στη ζωή, κάθε μας πράξη έχει και μία συνέπεια. Αν αργήσουμε στη συνέντευξη για δουλειά, θα κάνουμε κακή εντύπωση και μπορεί να μην προσληφθούμε. Αν οδηγήσουμε πάνω από το επιτρεπτό όριο ταχύτητας, θα μας κόψουν κλήση. Πολύ συχνά σκεπτόμενοι τις συνέπειες, το μυαλό μας πηγαίνει αμέσως στις τιμωρίες, δεν είναι όμως έτσι, οι προηγούμενες αναφορές μας δείχνουν πως η ίδια η ζωή παρέχει τις αναγκαίες συνέπειες για να αντιληφθεί το παιδί τι είδους συμπεριφορά οδηγεί στα καλύτερα αποτελέσματα. Επομένως, η δουλειά των γονιών είναι απλή, όσο το να δείχνουν στο παιδί τις συνέπειες των πράξεων του, με βάση κάποιους βασικούς κανόνες.
Ας υποθέσουμε ότι στο σπίτι υπάρχουν πάντοτε καυγάδες και φωνές διότι το παιδί παρατάει μονίμως τα παιχνίδια του ακατάστατα σε όλους του χώρους. Οι γονείς μπορούν να θεσπίσουν έναν κανόνα που να λέει ότι δεν μπορεί να βγάλει άλλο παιχνίδι έως ότου μαζέψει αυτά που δεν χρησιμοποιεί. Δεν το τιμωρούμε απαγορεύοντάς του να παίξει. Το παιδί μπορεί να χοροπηδάει, να κάνει τούμπες μέσα στο σπίτι, ωστόσο, δεν μπορεί να βγάλει άλλο παιχνίδι μέχρι να τακτοποιήσει το προηγούμενο. Η θέσπιση φυσικών συνεπειών είναι πιο αποτελεσματικές και απομακρύνουν τις ενοχές, απ’ ότι θα έκανε μια τιμωρία.
Αλλάξτε οπτική
Είναι σημαντικό να θυμάστε πως η ενίσχυση είναι πολύ πιο αποτελεσματική από την τιμωρία και αυτός είναι ο λόγος που η στρατηγική «αλλαγή οπτικής» είναι πράγματι χρήσιμη.
Ας υποθέσουμε ότι το παιδί χτυπά συχνά την αδερφή του. Σε μια τέτοια συνθήκη πολλοί γονείς θα θέσπιζαν ένα κανόνα για να την σταματήσουν, και θα μπορούσε να είναι ο ακόλουθος: «Εάν συνεχίσεις να χτυπάς την αδερφή σου, δεν θα δεις παιδικά το απόγευμα». Ως έναν βαθμό, αυτή είναι μια δίκαιη έκβαση, όμως αυτός ο κανόνας εστιάζει στο ότι το παιδί χτυπά την αδερφή του και κάθε φορά που αυτός δεν θα εφαρμόζεται οι γονείς θα αγανακτούν και θα θυμώνουν περισσότερο. Εάν εφαρμόσουν την μέθοδο της αλλαγής οπτικής, μπορούν να ελέγξουν την κατάσταση, χρησιμοποιώντας μια πιο θετική προσέγγιση.
Ο νέος κανόνας θα μπορούσε να είναι: «Τα παιδιά που συμπεριφέρονται ευγενικά στα αδέρφια τους, μπορούν να βλέπουν το αγαπημένο τους παιδικό το απόγευμα». Στην περίπτωση αυτή το επίκεντρο είναι η καλή συμπεριφορά, και η συμμόρφωση με τον κανόνα συνδέεται με ένα αίσθημα ικανοποίησης.
Είναι μια απλή και ταυτόχρονα ισχυρή πρακτική, θυμηθείτε, όταν ορίζετε συνέπειες, να προσπαθείτε πάντοτε να τις εφαρμόζετε από θετική οπτική γωνία. Αλλάξτε τον κανόνα, ώστε το παιδί σας να ενεργοποιήσει το μέρος του εγκεφάλου που ελέγχει τη δύναμη της θέλησης του να πράξει το σωστό. Ας μην ξεχνάμε επίσης ότι η πρόληψη είναι πολλές φορές η καλύτερη λύση, συνεπώς για τον λόγο αυτό σας προτείνουμε 5 tips για να μην μαλώνουν τα αδέρφια.
Μπορείς να επανορθώσεις!
Βασικός κανόνας για τη διόρθωση μιας λανθασμένης συμπεριφοράς είναι να επανορθώσει κανείς τα σφάλματά του όταν έχει προκαλέσει βλάβη σε άλλους ή σε αντικείμενα. Το να επανορθώνει το παιδί τα σφάλματά του είναι μια πολύ αποτελεσματική χειρονομία για να αναλάβει τις ευθύνες, λειτουργώντας μάλιστα ως φυσική συνέπεια της λανθασμένης πράξης.
Όταν ένα παιδί χτυπά το αδερφάκι του, η επανόρθωση της ζημιάς σημαίνει ότι πρέπει να ζητήσει συγνώμη και να δώσει στο αδερφάκι του ένα φιλί. Ο εγκέφαλός του θα μάθει να είναι πιο προσεκτικός για να μην βιώσει ξανά ένα τραύμα από την απόφαση της τιμωρίας.
Η τιμωρία δεν είναι πάντα η λύση
Η τιμωρία είναι λιγότερο ευχάριστη και παιδαγωγικά ωφέλιμη συνέπεια που μπορεί να επιβληθεί σε ένα παιδί για τις πράξεις του. Είναι πολύ σημαντικό να θυμάστε ότι όλα τα παιδιά χρειάζονται πολύ χρόνο για παιχνίδι, αλλά και για να απολαμβάνουν την προσοχή των γονιών τους. Με το να μαλώνετε, καταφέρνετε να τιμωρείτε τις ανάγκες τους και να ενθαρρύνετε την κακή τους συμπεριφορά. Θεσπίστε σαφείς συνέπειες, επιμείνετε στην επανόρθωση και βοηθήστε τα να επιτύχουν το επιθυμητό, όταν νιώθετε ότι θα καταλήξετε να χάσετε την ψυχραιμία σας.
